نباشد به قصد انتقامگيرى از او بَروى ستم مكن تا او را به عمد بر خطايى كه كرده است كيفرداده باشى (بلكه) با او مهربانى كن تا به نرمترين صورتى كه توانى به او پاسخ داده باشى. ولا قوّة إلاّ بالله (و نيرويى نيست جز به خدا).
49 . امّا حقّ تمام همكيشان تو حُسنِ نيّت و مهربانى و مدارا با كجرفتارانشان و دل به دست آوردن و اصلاح آنهاست و سپاسگزارى از خوشرفتاران با خويش و با تو; زيرا خوبى كردن او با خويش چنان است كه با تو هم خوبى كرده باشد چون از آزردن تو باز ايستاده و زحمتى به تو نداده و خود را از (زيان رساندن به) تو نگهداشته، پس همه را مشمول دعاى خودساز و با ياورى خود به همه مدد رسان و براى همه نسبت به خود مقامى منظور دار، سالخورده آنان را به جاى پدر و خردسالشان را به جاى فرزند و ميانسالشان را به جاى برادرِ خود گير و هر كدام نزدت آمدند با لطف و مهربانى از آنان دلجويى كن و به كارشان برس. و با برادرِ (دينى) خود به همان حقوقى كه برادر را بر برادرش واجب آمده در پيوند.
50 . و امّا حقّ ذِمّيان، حكم درباره آنان اين است كه آنچه خدا از آنان پذيرفته بپذيرى و به آن ذمّه و عهدى كه خدا براى آنها مقرّر داشته وفا كنى و در آنچه از خود خواهند و آنچه بدان مجبورند بدانشان حواله كنى و در رفتارى كه ميان تو ] و ايشان [مى گذرد به حكم خدا عمل كنى و بايد رعايت اين (نكته) كه آنها در پناه تو و ذمّه خدا و پيماندارى او و پيمان پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) هستند، ميانه تو و ستم بر آنان حايل شود (و از ستم بر آنان بازت دارد); زيرا به ما رسيده است كه فرمود:
«مَنْ ظَلَمَ مُعاهِداً كُنتُ خَصْمَهُ ; هركس بر پيمانْ بسته اى ستم كند من طرف و دشمن او باشم» پس از خدا بپرهيز. ولا حول ولا قوّة إلاّ بالله (و جنبش و نيرويى نيست جز به خدا).
اين پنجاه حقّ است كه تو را در برگرفته و به هيچ حال از حيطه شمول آنها بيرون نتوانى رفت و رعايت آنها بر تو واجب است، و لازم است كه به پرداخت آنها عمل كنى و در اين كار از خداوند، جلّ ثناؤه، كمك بخواهى. و لا حول ولا قوّة إلاّ بالله والحمد للّه ربّ العالمين (و جنبش و نيرويى نيست جز به خداوند، و ستايش خاصّ پروردگار جهانيان است).
(1) 