اركان عروضي

تقطيع

املاي عروضي

املاى عروضى املاى عروضى يعنى نگارش دقيق مصوّت ها و صامت ها به منظور تشخيص آسان هجاها. معمولا هجاى بلند را باعلامتِ ـ و هجاى كوتاه را با علامتِ نشان مى دهند. املاى عروضى بر پايه حروفى است كه مى خوانيم، نه آنچه مى نويسيم. چند قاعده مهم در املاى عروضى عبارتند از:

يك. اگر در يك هجا، حرف نون ميان مصوّت بلند و حرف ساكن قرار گيرد، نون ناديده گرفته مى شود (= از تقطيع ساقط مى شود). گاهى حرف باء در پايان مصراع نيز چنين مى شود. در اين حال، نون يا باء را در املاى عروضى، داخل پرانتز مى گذاريم: شاه شمشاد قـدان(= قَدا) خسـروِ شيـرين(= شيرى) دهنـان كه به مژگان(= مژگا) شكند پشتِ همه صف شكنان(= شكنا)[حافظ]

دو. گاهى در خواندن، كسره سير (= اشباع) مى گردد و از اين رو، با صامت پيش از خود هجاى بلند تلقّى مى شود: به نامِ(= نامى) خداوند جان و خرد (فردوسى)

سه. همه كلمات يك مصراع در پيوند با يكديگر و نه تك تك در نظر گرفته مى شوند. مثلا در اين مصراع، «خوش آمد» چنين خوانده مى شود: خُشامد (= خُـ شا مد) [= فَعولن] و آن را (خوش آمَد) [= مفعولن ]نمى خوانيم: خوش آمدگل وزآن خوش تر نباشد (حافظ) تَقطيع تقطيع يعنى تقسيم كردن هر مصراع به هجاهاى كوتاه و بلند; و منطبق ساختن آن ها با اركان عروضى: خوش مى روى بى من مرو... (مولانا) خوشمىرَوىبىمنمَـرو... ــــــپيش از تقطيع، بايد شعر را خوب و دلنشين خواند و به حسب همان نحوه خواندن، تقطيع را انجام داد.

اَركان عروضى اركان يعنى اصول و اجزاى وزن بندى. خليل بن احمد، كه علم عروض را پايه نهاد، چون خود نَحوى بود، سه حرف فاء و عين و لام را مبناى ركن بندى عروض قرار داد. روش ركن بندى اين است كه هر سه يا چهار هجاى يك مصراع را با هم در يك ركن مى ريزيم و اگر در انتهاى مصراع يك يا دو هجا اضافه آمد،