اقسام جمله از لحاظ چينش
جمله هاى پرسشى گاهى باكلمات مخصوص پرسش (آيا، كجا، چرا،...) همراهند و گاه فقط لحن پرسشى دارند و كلمات مخصوص پرسش در آن ها ديده نمى شود: مستشرق روسى مدّعى است كه شاهنامه مطابق روح زردشتى سروده شده... پس تكليف ما با آن همه ابيات شاهنامه در دفاع صريح از اسلام و ستايش اهل بيت چيست؟
سه. اَمرى = جمله اى كه به وسيله آن، درباره تحقّق كار يا حالتى درخواستى صورت پذيرد: اين آيه روشن را به نظاره بنشينيد. وجه اَمرى شامل هر دو صورت امر و نهى (مصطلح در عربى) است. در جمله هاى امرى خطابى، معمولا نهاد حذف مى شود. مثلاً در جمله بالا، «شما» نهادِ محذوف است.
چهار. عاطفى = جمله اى كه با آن، يكى از عواطف و احساسات انسانى بيان شود، از قبيل دعا، تحسين، تعجّب، آرزو، و افسوس: وَه كه اين سفر را... اينك با رهاوردى سرافكنده باز مى گردم: سراسر اشك و آه و پشيمانى! نكته نگارشى: در پايان جمله هاى امرىِ داراى تأكيد و نيز همه جمله هاى عاطفى، آوردن نشانِ عاطفه (!) سزاوار است.
اقسام جمله از لحاظ چينشيك. جمله مستقيم = جمله اى كه اركان و اجزاى آن، در جاى خود (طبق آنچه در ابتداى همين درس گفته شد) قرار دارند: شب ها ما را روى آسفالت داغ مى خواباندند. [قيد زمان +
نهاد محذوف (آنان) +
مفعول + حرف نشانه+ حرف اضافه و متمِّم+ فعل]
دو. جمله غير مستقيم = جمله اى كه يك يا چند ركن يا جزء آن جابه جا شده اند: مكّه پر است از كوه هاى سنگى كوچك و بزرگ. نظم موجود: نهاد + مسند + فعل + حرف اضافه و متمِّم نظم اصلى: نهاد + مسند + حرف اضافه و متمِّم + فعل (= مكّه پر از كوه هاى سنگى كوچك و بزرگ است.)
