تبیان، دستیار زندگی

جامعه، وطن، انسان دوستى، مهر طبيعت، و... . غزل فارسى يكى از بالنده ترين عرصه هاى اين گونه است كه حافظ آن را به اوج رسانده است. بارزترين زمينه بروز ادبيّات غنايى، عرفان است. به اين ترتيب، معلوم مى شود كه به خلاف تصوّر برخى، ادبيّات غنايى تنها شامل مفاهيم عشقى مَجازى و دنيايى نيست و اين نوع مفاهيم فقط بخشى كم اهمّيّت از ادبيّات غنايى را باز مى تابانند. اين گونه، از قرن سوم آغاز گشت و در قرن چهارم با شعرهاى زيباى رودكى، شهيدِ بلخى، و رابعه بنت كعب رشد كرد; در قرن پنجم، با شعر فرّخى سيستانى كمال يافت; در قرن ششم با پيشگامى سنايى به عرفان آميخت; و در قرن هاى هفتم و هشتم با هنرنمايى مولانا و سعدى و حافظ اوج يافت. نظامى، مسعود سعد سلمان، و عطّار نيز يادگارهاى خوبى در اين عرصه باقى نهاده اند. از نمونه هاى نثر غنايى نيز مى توان اين موارد عمده را برشمرد: سَمَك عيّار،هزار و يك شب،سندبادنامه،راحة الارواح،بختيارنامه، و

چهل طوطى. چهار. ادبيّات تعليمى ادبيّات تعليمى كه عرصه اى بس گسترده دارد، با هدف تربيت و آموزش آفريده مى شود و مادّه اصلى اش علم و اخلاق و هنر است; يا به بيانى ديگر: حقيقت و خير و زيبايى. بخشى عمده از ادبيّات غنى ما را همين گونه تشكيل مى دهد كه در آثار بيش تر هنرمندان غير دربارى موج مى زند. كليله و دمنه،قابوس نامه،مرزبان نامه،مثنوى مولوى،بوستان و گلستان سعدى از نمونه هاى خوب اين گونه اند. اين گونه از ادبيّات، آن گاه كه با مضامين دينى و معرفتى بياميزد، اثرى جاودانه برجا مى نهد. در ميان معاصران، استاد جلال الدّين همايى (سَنا) و پروين اعتصامى نمونه هاى خوبى از شعر تعليمى را بر جاى نهاده اند. نيز در آثار نويسندگانى همچون آيت اللّه سيّد على خامنه اى، صدر بلاغى، ابوالقاسم پاينده، محمّدرضا حكيمى، محمّدعلى اسلامى ندوشن، عبدالحسين زرّين كوب، جواد فاضل، و جلال رفيع مى توان جلوه هايى متعالى از نثر تعليمى معاصر را شاهد بود.

پنج. ادبيّات وصفى و تصويرى هدف اين گونه از ادبيّات، وصف منظره ها و دگرگونى هاى طبيعت، صفات آدميان، زيبايى ها و زشتى ها، و حالات و تمايلات آدمى است. از اين رهگذر، شادى و غم به هم مى آميزند و تصاويرى بديع مى آفرينند. اشعار منوچهرى دامغانى، فرّخى سيستانى، عنصرى، و ملك الشّعراى بهار در وصف اين جلوه ها خواندنى و شنيدنى اند. نيز آثار برجسته نثر فارسى همچون تاريخ بيهقى،كليله و دمنه،گلستان سعدى، و مرزبان نامه از نمونه هاى خوب ادبيّات وصفى اند.