دومى باشد كه ارتباط انسان با حقايق در تغيير مى باشد. اين بررسى فرصت ديگرى مى طلبد ليكن آنچه مسلم و مورد پذيرش همگان است اينكه اين تغيير و دگرگونى امرى انكارناپذير است; و حتى در روايات هم به اين نكته اشاراتى شده; از جمله از على بن ابى طالب عليه السلام نقل شده كه فرهنگ خود رابه فرزندان خويش تحميل نكنيد زيرا آنها براى زمان ديگرى آفريده شده اند (لا تَقْسِرُوُا آدابَكُمْ اِلى اَولادِكُمْ فَاِنَّهُمْ خُلِقُوا لِزَمان غَيْرِكُمْ) از فرزندان خويش انتظار نداشته باشيد كه فرهنگ آنها همانند شما باشد. نوشتار انسان نيز كه خوى گرفته از فرهنگ زمان زندگى اوست از اين اصل خارج نيست مرور زمان همواره نوشته ها را كهنه مى كند و زيباييهاى آن را مى زدايد و همواره فرهنگهاى گذشته مشمول ومقهور زيبايى آينده قرار مى گيرند. البته مراتب تأثير پذيرى يكسان نيست برخى فرهنگها ونوشتارها به لحاظ ويژگيهاى برجسته كه دارند ديرتر مشمول زمان قرار مى گيرند. شما وقتى كتابهايى مانند
گلستانسعدى،
شاهنامهى فردوسى و
ديوان حافظرا مى نگرى مى بينى مانند ساير كتابهاى گذشته تحت تأثير قرار نگرفته اند، وقتى نثرى مانند
تاريخ بيهقىرا مى نگرى مى بينى زيباييهاى آن تازه جلوه مى كند. از اين نكته يك مطلب مهم به دست مى آيد كه كمال نوشتار يا گفتار وابسته به كمال صاحب سخن است. سخنور مى تواند سخن خود را قوت و زيبايى بدهد كه به سادگى در برابر فرهنگهاى آينده محو و مات نشود. اين موضوع يعنى تأثير پذيرى و مقهوريت در سخن انسان به لحاظ تفاوت كمال متفاوت مى باشد. حال وقتى كمال مطلق و جمال محض سخن بگويد، وقتى خداى سبحان كه آگاه به تمام زيباييهاى گذشته و آينده است سخن بگويد مى تواند تمام معيارهاى زيبايى را به طور مطلق در سخن به كار بگيرد و آنچنان سخن زيبا بيافريند كه از آن زيباتر امكان نداشته باشد. قرآن سخنى است كه تمام معيارهاى آرايه و آرايش ظاهر سخن و همه معيارهاى محتواى سخن را در نظر گرفته است، لذا زيباترين سخن نام گرفته است.
