تبیان، دستیار زندگی

تعداد سوره ها در مصحف ابى 115 سوره است، زيرا دو سوره «فيل » و«قريش » را ابى، يك سوره به حساب مى آورده است.
سخاوى در جمال القراء نيز از امام صادق(ع) و ابونهيك، اتحاد اين دو سوره را نقل كرده است ⁽⁵¹⁾ .
آن چه سيوطى نقل كرده است صحيح است.
در احاديث، اهل بيت: اين دوسوره را يك سوره دانسته اند كه در نماز لازم است باهم قراءت شوند; چنان كه در مورد دو سوره «ضحى » و «الم نشرح » نيز همين دستور وارد شده است.
⁽⁵²⁾ اما چنين اعتقادى هرگز سبب نمى گردد، شماره سوره ها را در مصحف «ابى » 115 سوره بدانيم; زيرا در اين صورت بايد ملتزم شويم كه اهل بيت به 112 سوره عقيده دارند.
اشتباه سيوطى از اين جا ناشى شده است كه ميان بت سوره ها در مصحف و قراءت آنها در نماز، خلط نموده است.
در تعداد و ثبت سوره ها هيچ اختلافى ميان شيعه و سنى وجود ندارد.
اختلاف تنها در وجوب قراءت سوره هاى «فيل » و «قريش » (وحدت در قراءت) و «ضحى » و «الم نشرح » (وحدت در قراءت) است.
همين اشتباه را بعضى ديگر نيز به پيروى از سيوطى مرتكب شده اند و تعداد سوره هاى مصحف ابى را 115سوره دانسته اند ⁽⁵³⁾ .
در التمهيد گفته شده است كه در مصحف ابى بن كعب ميان دو سوره فيل و قريش، بسمله وجود نداشته است.
اين مطلب در هيچ يك از دو ماخذ اصلى (فهرست ابن نديم و الاتقان) كه سوره هاى مصحف ابى را ذكر نموده اند، وجود ندارد.
البته شيخ طبرسى در مجمع البيان به اين مطلب بدون ارائه مدركى اشاره كرده است.
همين اشتباه موجب شده تا در جدول ترتيب سوره ها در التمهيد دو سوره «فيل » و «قريش » به دنبال يكديگر به عنوان سوره هاى صد و ششم و صد و هفتم قرارگيرند; در حالى كه در فهرست ابن نديم و الاتقان ميان اين دو سوره، سوره هاى ديگرى فاصله ايجاد كرده اند ⁽⁵⁴⁾ .
از اختلاف در شماره سوره ها كه بگذريم، سخن در علت وجود اين دو سوره (خلع و حفد) در مصحف «ابى » فراوان است.
اكثر تاريخ قرآن نويسان معتقدند كه اينها، دعاهايى بوده اند كه در قنوت خوانده مى شدند.
محمدبن نصر مروزى در كتاب صلوة از ابى بن كعب حكايت نموده كه او در قنوت نماز خود اين دو سوره را مى خواند و در مصحف خويش نيز آنها را مى نوشت.
⁽⁵⁵⁾ اخبار ديگرى نيز وجود دارد كه پيامبر اكرم(ص) اين دعاها را در قنوت مى خوانده است.
ابى براى آن كه فراموش نكند اين دو دعا را در مصحفش نوشته است; اما كسانى كه پس از او آمده اند گمان كرده اند كه جزو مصحف او بوده است ⁽⁵⁶⁾ .
4. در مصحف ابى، اختلاف قراءاتى ديده شده كه ناشى از تاثير لهجه بوده است; مثلا او آيه لايضركم كيدهم ⁽⁵⁷⁾ را به پيروى از لهجه حجازى، فك ادغام مى كرد و مى گفت: لايضرركم كيدهم و يا بعثر را بحثر و انا اعطيناك، انا انطيناك تلفظ مى نمود ⁽⁵⁸⁾ .
5. گاهى ابى بن كعب در آيات، كلمات مترادف به كار مى برده است; مثلا در ولاالضالين مى گفته: غيرالضالين و به جاى مشوا فيه ⁽⁵⁹⁾ مى گفته: مضوا فيه و يا به جاى من بعثنا من مرقدنا ⁽⁶⁰⁾ ، من هبنا مى خوانده است ⁽⁶¹⁾