تبیان، دستیار زندگی

پاسخ: عرضه نمودن قرآن بر پيامبر و يا ختم قرآن هيچ يك، دليل بر جمع قرآن به صورت «مصحف » نيستند; اما تعبير به «مصحف » در برخى از روايات كه تشويق به خواندن از روى آن شده است، نيز «مصحف » به معناى مصطلح را ثابت نمى كند.
در اين روايات تاكيد بر خواندن قرآن از روى نوشته است در مقابل خواندن از حفظ.
در روايات ثواب قراءت قرآن از روى مصحف، به همگان توصيه شده است كه قرآن را از روى مصحف بخوانند; در حالى كه اگر فرض كنيم قبل از رحلت تعدادى اندك از صحابه براى خود مصحفى داشته اند، بدون شك قريب به اتفاق مردم از داشتن آن محروم بوده اند.
بنابراين مراد از «مصحف » به احتمال قوى نوشته هاى قرآنى بوده است، نه يك مجموعه مدون.
به يك احتمال ديگر مى توان وجود مجموعه هايى از قرآن را كه از تعدادى سوره ها تشكيل شده بوده نيز از آن جهت كه سوره هايى در آنها گردآورى شده «مصحف » ناميد.
8. نامگذارى سوره حمد به فاتحة الكتاب در زمان پيامبر.
اين سوره در همان زمان، به همين نام شناخته مى شده است و چون اولين سوره نازل شده هم نبوده است، بدون شك اين نام از آن جهت برايش انتخاب گرديده كه قرآن كتابى بوده است كه فاتحه و آغازى داشته كه آن سوره مباركه حمد است ⁽³⁴⁾ .
پاسخ: گرچه سوره حمد، اولين سوره در نزول نبود، اما همان گونه كه در بخش دوم در فصل مربوط به نزول اولين سوره گفتيم، محققان عقيده دارند كه اولين سوره اى كه به طور كامل نازل شده است، «حمد» بوده و بدين جهت آن را «فاتحة الكتاب » ناميده اند.
9. در رواياتى از پيامبر چنين نقل گرديده است: اعطيت مكان التوراة، السبع الطول واعطيت مكان الزبور، المئين واعطيت مكان الانجيل، المثاني وفضلت بالمفصل.
اين دسته بندى از سوره هاى قرآن كه در زمان پيامبر وجود داشته، دقيقا با نظم كنونى سوره ها، مطابقت دارد.
بنابراين تنظيم سوره ها، قبل از رحلت بوده است.
پاسخ: آرى، اين نام ها براى گروه هايى از سوره ها، قبل از رحلت وجود داشته و در احاديث بسيارى به چشم مى خورد ⁽³⁵⁾ .
اما از اين روايات، ترتيب كل سوره هاى قرآن در زمان پيامبر(ص) استفاده نمى شود، بلكه فقط از اين روايات يك نحوه دسته بندى سوره هاى بزرگ و كوچك ثابت مى گردد; به گونه اى كه بعضى از سوره ها از بعضى ديگر تفكيك شده بودند; مثلا سوره هاى «طواسين » يا «حواميم » يا «الر» در مجموعه هاى مشخصى قرار داشته اند.
بهترين شاهد بر عدم تنظيم كل سوره ها، مصحف على(ع) است كه براساس «سبع طول »، «مئون » و... ,مرتب نشده بود.
10. حاكم در كتاب مستدرك از زيد بن ثابت نقل كرده است: كنا عند رسول الله(ص) نؤلف القرآن من الرقاع ⁽³⁶⁾ .
گفته اند: زيد بن ثابت كه كاتب وحى بوده مسأله تاليف و جمع آورى قرآن را به صورت مصحف در حضور پيامبر، اعلام كرده است.