تبیان، دستیار زندگی

مقصود آنان از آوردن دو شاهد اين بوده كه فقط عين آن چه را در حضور پيامبر نوشته شده بود احراز كنند و آن را بنويسند و به محفوظات اعتماد نكنند و به همين جهت زيد - با آن كه حافظ قرآن بود - در مورد آيه آخر سوره براءت گفت: آن را فقط نزد ابوخزيمه انصارى يافتم.
منظور زيد، يافتن اين آيه به صورت نوشته و مكتوب بوده است و گرنه خود زيد و بسيارى از صحابه آن را حفظ بوده اند ⁽²⁰⁾ .
در پايان حديثى كه پيشنهاد جمع آورى قرآن از سوى ابوبكر به زيد شد چنين آمده است: ...
به تفحص از قرآن اقدام نمودم و قرآن را از نوشته هايى كه بر روى شاخه هاى خرما و سنگ هاى ظريف بود و آن چه در سينه مردم جاى داشت، جمع آورى كردم.
تا آن كه آيه آخر سوره توبه لقد جاءكم رسول من انفسكم عزيز عليه ما عنتم... ,را تنها نزد ابوخزيمه انصارى يافتم. (21) .
ابن شهاب از خارجه، كه فرزند زيد بن ثابت است، به نقل از پدرش، شبيه همين جريان را در مورد آيه اى از سوره احزاب نقل كرده است.
براساس اين روايت زيد مى گويد: وقتى مصحف را استنساخ مى نموديم آيه اى از سوره احزاب را كه خود، قراءت آن را از پيامبر شنيده بودم، نزد احدى جز خزيمه انصارى نيافتم.
آيه چنين بود: من المؤمنين رجال صدقوا ما عاهدوا الله عليه... ,و چون شهادت خزيمه را پيامبر برابر با دو شهادت قرار داده بود، آيه را به سوره اش ملحق نموديم ⁽²²⁾ .
از اين نقل، دو مطلب به خوبى استفاده مى شود: اول آن كه آيه به صورت مكتوب و نوشته فقط نزد خزيمه بوده است; چون زيد خودش مى گويد اين آيه را از پيامبر هنگامى كه قراءت مى فرمود، شنيده بودم و از اين جا روشن مى گردد منظور از شهادت دو عادل، شهادت بر كتابت نزد پيامبر بوده است; و گرنه با توجه به حفظ آيه توسط ديگران، نيازى به آن نبوده است.
اين امر برخلاف تصور معترضان، نهايت دقت گروه جمع كننده را مى رساند.
دوم آن كه، منظور از دو شاهد عادل، دو شاهد غير از فرد مدعى نبوده، بلكه يك نفر خود مدعى آيه يا سوره بوده كه شهادت مى داده و نفر دوم نيز ادعاى او را تصديق مى نموده است و به همين جهت در جريان ادعاى خزيمه چون پيامبر، شهادت او را برابر با دو شاهد قرار داده بود، قول او پذيرفته شد.
يادآورى: در نسخه هاى خطى و چاپى صحيح بخارى در روايتى كه نقل گرديد «ابوخزيمه » ذكر شده است; ولى صحيح آن خزيمة بن ثابت انصارى، صحابى جليل القدر است; زيرا شخصى كه پيامبر، شهادت او را برابر با دو شهادت قرار داد، جز خزيمة بن ثابت نبود ⁽²³⁾ .
بدين ترتيب آن چه از اسناد تاريخى و اقوال عده اى از دانشمندان علوم قرآنى به دست مى آيد، اثبات جمع دوم در زمان خليفه اول، توسط زيد بن ثابت است.