تبیان، دستیار زندگی

زركشى از قول ابوالحسين بن فارس(احمد بن فارس بن زكريا) نيز نقل مى كند كه جمع آيات در سوره ها توقيفى است و پيامبر متولى اين كار بوده است ⁽²⁸⁾ .
اما آيا واقعيت نيز همين است؟ آيا ترتيب تمام آيات در تمام سوره هاى قرآن توقيفى است؟ اگر چنين است بايد تمام آيات مكى در سوره هاى مكى و تمام آيات مدنى در سوره هاى مدنى قرار داشته باشند; در حالى كه مدعيان همين نظريه، نظير سيوطى و زركشى در نوشته هاى خود به تفصيل از آيات مستثنيات (آيات مكى در سوره هاى مدنى و به عكس) سخن گفته و نمونه هاى آن را برشمرده اند.
اگر كسى بگويد پيامبر گاهى از اوقات، خودش اين ترتيب را بر هم مى زد و اين نيز عين توقيفى بودن است، پاسخ روشن است: همان طور كه پيش از اين گفتيم چنين اقدامى از سوى پيامبر - كه دستور دهد آيه اى در فلان موضع از سوره قبلى قرار داده شود - چند مورد بيشتر گزارش نشده است.
اكثر كسانى كه به توقيفى بودن ترتيب همه آيات نظر داده اند، به همين موارد استناد كرده اند.
آنان يك حكم كلى و سراسرى براى همه آيات الهى را براساس يك روايت از عثمان بن ابى العاص يا ابن عباس صادر كرده اند; در حالى كه نقل آنها فقط در مورد تعيين جايگاه يك آيه بوده است.
استدلالى كه جلال الدين سيوطى بر توقيفى بودن همه آيات نموده است، نيز تام نيست; زيرا اين كه قراءت سوره هايى از قرآن را در زمان ها و مكان هاى مختلف به پيامبر نسبت داده اند، اولا، شامل همه سوره ها نمى شود و ثانيا، سخن در تدوين و تنظيم آيات است و نه قراءت آن، اين تنظيم هم در زمان حيات پيامبر و هم پس از رحلت انجام گرفته است و قراءت آن حضرت، امكان تقديم و تاخير آيات در سوره ها از سوى ديگران را نفى نمى كند.
استدلال زركشى از همه عجيب تر است; زيرا رواياتى كه از شيعه و سنى بيانگر نزول قرآن از لوح محفوظ به آسمان چهارم يا آسمان دنيا هستند، هيچ گونه دلالتى بر اين كه قرآن به همين ترتيب فعلى در لوح محفوظ نوشته شده بوده است، ندارند و اساسا آن روايات ناظر به امرى فراتر از كتابتند.
حقيقت اين است كه نمى توان از نظريه توقيفى بودن ترتيب تمام آيات دفاع نمود و ناچار بايد به سراغ سؤال ديگر رفت.
نويسنده التمهيد عقيده دارد كه در تعدادى اندك از سوره هاى قرآن كريم ترتيب طبيعى نزول وجود ندارد و نص خاصى هم از طرف پيامبر در ارتباط با تنظيم آيات آن در دست نيست.
بنابراين به ناچار بايد حكم به توقيفى نبودن ترتيب اين سوره ها نمود ⁽²⁹⁾ .
اما علامه طباطبائى با اين كه معتقد به توقيفى بودن ترتيب آيات در اكثر سوره هاى قرآن كريم است، در عين حال تعداد سوره هايى را كه تنظيم بعضى از آيات در آنها به اجتهاد و راى صحابه صورت گرفته است، اندك نمى داند.
به نظر علامه وقوع برخى از آياتى كه به صورت متفرق نازل شده در جايى كه فعلا قرار دارند، خالى از مداخله اجتهادى صحابه نبوده است و اين مسأله از ظاهر روايات جمع اول قرآن (در زمان خليفه اول) به دست مى آيد.