تبیان، دستیار زندگی

سوره «فاتحة الكتاب » در ترتيب نزول براساس روايت جابر بن زيد پنجمين سوره، يعنى درشمار نخستين سوره هايى است كه نازل شده اند.
براساس نقل كتب تاريخ و سيره، پيغمبر ازهمان آغاز بعثت خويش، نماز مى خواند و جمعى چون حضرت على و خديجه به او اقتدامى كردند.
در روايات نيز آمده است: لاصلاة الا بفاتحة الكتاب.
بنابراين، سوره فاتحه از عتائق سوره هاى قرآنى است كه در اول بعثت به طور كامل نازل گشته است.
ب) آخرين آيه و سوره در مورد آخرين آيه اى كه نازل گشته است، اختلاف فراوانى وجود دارد.
زرقانى در مناهل العرفان ده قول در اين زمينه نقل كرده است ⁽⁶⁾ .
برخى از اقوال عبارتند از:

1. آيه: واتقوا يوما ترجعون فيه الى الله. (7) .
(به نقل از ابن عباس و ابى حاتم)

2. آيه: يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله وذروا مابقى من الربوا. ⁽⁸⁾
(به نقل از ابن عباس و ابن عمر)

3. آيه: يا ايها الذين آمنوا اذا تداينتم بدين الى اجل مسمى فاكتبوه ⁽⁹⁾ .
سيوطى مى گويد: ميان رواياتى كه اين سه آيه را به عنوان آخرين آيه ذكر نموده اند، منافاتى وجود ندارد; زيرااين آيات همه يك باره نازل شده اند.
همان گونه كه در ترتيب مصحف به دنبال هم هستند وداستان آنها نيز يكى است.
هر يك ازراويان بعضى از اين آيات را آخرين آيه دانسته اند كه در جاى خود صحيح است. ⁽¹⁰⁾
زرقانى در مناهل العرفان، آيه 281 بقره را آخرين آيه نازل شده مى داند.
وى مى نويسد: «در روايت ابن عباس نقل شده پيامبر پس از نزول اين آيه فقط نه شب زندگى كرد. »
4. آيه: اليوم اكملت لكم دينكم واتممت عليكم نعمتى ورضيت لكم الاسلام دينا ⁽¹¹⁾ .
يعقوبى گفته است: آخرين آيه، همين بوده است كه نزولش در غديرخم هنگام نصب على بنابى طالب به امامت بوده است.
صاحب التمهيد، نظر يعقوبى را ترجيح مى دهد; زيرا اين آيه،اعلامى براى به كمال رسيدن دين و انذارى براى به پايان رسيدن وحى بوده است.
وجه جمعميان آيات پايانى سوره بقره و اين آيه اين است كه بگوييم آن آيات، آخرين آيات الاحكام بوده كه نازل شده، اما اين آيه آخرين آيات وحى بوده است. ⁽¹²⁾
اما در مورد آخرين سوره اى كه نازل شده است، سه قول وجود دارد:

1. سوره مائده.
2. سوره براءة.
3. سوره نصر.
روايت منقول از امام صادق(ع) چنين است: اول ما نزل على رسول الله(ص)، بسم الله الرحمن الرحيم اقرا باسم ربك، وآخر مانزل عليه، اذا جاء نصر الله والفتح ⁽¹³⁾ .
بسيارى عقيده دارند كه سوره هاى مائده و براءة آخرين سوره هاى نازل شده بالقول المطلق نيستند، بلكه سوره توبه به اعتبار آيات آغازينش آخرين سوره بوده است.
آخرين سوره اى كه به طور كامل نازل شده، سوره نصر است.
ابن عباس گفته است: اذا جاء نصر الله آخرين سوره اى بوده است كه تماما نازل گشته است.