تبیان، دستیار زندگی

الف) مقياس ابن مجاهد (م 324 ق. )

1. بايد قارى از شخصيت هايى باشد كه قراءت وى از سوى مردم سرزمين و منطقه اى كه او در آن به سر مى برد بالاتفاق مورد تاييد قرار گيرد.
2. بايد اجماع و اتفاق و تاييد مردم منطقه قارى درباره قراءت وى براساس كارايى علمى ريشه دار و عميق او در قراءت و لغت مبتنى باشد.

ب) مقياس ابن خالويه (م 370 ق. )

1. مطابقت قراءت با رسم الخط مصحف عثمانى.
2. موافقت قراءت با قواعد و دستور زبان عربى.
3. توارث نقل، يعنى دست به دست گشتن قراءت از طريق اسناد مورد اعتماد.

ج) مقياس مكى بن ابى طالب (م 437 ق. )

1. وجه قراءت در قواعد عربى برخوردار از قوت و رجحان باشد.
2. قراءت بايد با رسم الخط مصحف عثمانى مطابقت كند.
3. عموم مردم سرزمين قارى در قراءت او به توافق رسيده قرآن را بر طبق قراءت او تلاوت كنند. ⁽²⁾

د) مقياس كواشى (م 680 ق. )

1. صحت سند.
2. موافقت و هماهنگى با قواعد زبان عربى.
3. مطابقت با رسم الخط مصحف.

ه) مقياس ابن جزرى (م 833 ق. )

1. صحت سند;
2. مطابقت با قواعد زبان عربى مطلقا (هرچند با وجه ضعيفى در قواعد زبان عربى سازگار باشد).
3. مطابقت با رسم الخط مصحف ولو آن كه فرضى و احتمالى باشد.
⁽³⁾ ابن جزرى پس از ذكر اين شروط سه گانه مى گويد: هر قراءتى كه اين سه شرط را دارا باشد، قراءت صحيحى است كه رد و انكار آن جايز نيست،بلكه از حروف سبعه اى است كه قرآن به آن نازل شده است و بر مردم قبول آن واجب است;چه قراءت از قراء سبع باشد، چه از عشر و چه غير آنان. هرگاه به يكى از اين اركان سه گانه،خللى وارد گردد به قراءات اطلاق شاذ، ضعيف يا باطل مى شود، خواه قراءت قاريان سبع باشد و خواه برتر از آنها. وى ادامه مى دهد: صحيح نزد پيشوايان تحقيق از سلف و خلف همين اركانى است كه شمرديم. امام ابوعمروعثمان بن سعيد دانى به آن تصريح نموده و امام ابومحمد مكى بن ابى طالب بارها بر آنتاكيد نموده است. امامان ديگرى چون احمد بن عمار مهدوى و ابوشامه نيز بر اين مطلب صحه گذاشته اند و از احدى از علماى گذشته مخالفتى با اين اركان شناخته نشده است. ⁽⁴⁾