تبیان، دستیار زندگی

استجابت دعا نيز چنين لازمه نادرستي ندارد، زيرا در همه اين موارد، کارهاي بندگان موجب آمادگي براي پذيرش رحمت الهي مي شود و به اصطلاح «شرط قابليت قابل است نه شرط فاعليت فاعل».

ش3. لازمه شفاعت اين است که شفاعت کنندگان، مهربانتر از خداي مهربان باشند! زيرا فرض اين است که اگر شفاعت آنان نمي بود گنهکاران مبتلا به عذاب مي شدند يا عذابشان دوام مي يافت.

ج. دلسوزي و مهرباني شفاعت کنندگان پرتوي از رحمت بي پايان الهي است، و به ديگر سخن، شفاعت وسيله و راهي است که خداي متعال خودش براي آمرزش بندگان گنهکارش قرار داده، و در حقيقت، تجلي و تبلور بالاترين رحمتهاي اوست که در بندگان شايسته و برگزيده اش نمايان مي شود و چنانکه دعا و توبه نيز وسايل ديگري هستند که او براي قضاي حوائج و آمرزش گناهان، قرار داده است.

ش4. اشکال ديگر اين است که اگر حکم الهي به عذاب گنهکاران، مقتضاي عدالت باشد پذيرفتن شفاعت درباره آنان خلاف عدل خواهد بود و اگر نجات از عذاب که مقتضاي پذيرفتن شفاعت است عادلانه باشد حکم به عذاب که قبل از انجام گرفتن شفاعت وجود داشت غير عادلانه بوده است.

ج. هر يک از احکام الهي-چه حکم به عذاب قبل از شفاعت، و چه حکم به نجات از عذاب بعد از آن- موافق عدل و حکمت است و معناي عادلانه و حکيمانه  بودن هردو، جمع بين ضدين نيست، زيرا موضوع آنها تفاوت دارد. توضيح آنکه: حکم به عذاب، مقتضاي ارتکاب گناه است صرف نظر از مقتضياتي که موجب تحقق شفاعت و پذيرش آن در حق گنهکار مي شود؛ و حکم به نجات از عذاب، به موجب ظهور مقتضياتي مزبور مي باشد. و تغيير حکم به تبعيت از تغيير قيد موضوع نظائر فراواني در احکام و تقديرات تکويني و در احکام و قوانين تشريعي دارد، وهمچنان که عادلانه بودن حکم منسوخ نسبت به زمان خودش منافاتي با عادلانه بودن حکم ناسخ در زمان بعد از نسخ ندارد، و حکيمانه بودن تقدير بلا قبل از دعا يا دادن صدقه منافاتي با حکيمانه  بودن رفع آن بعد از دعا و صدقه ندارد و حکم به آمرزش گناه بعد از شفاعت هم منافاتي با حکم به عذاب قبل از تحقق شفاعت نخواهد