(و) حرف عطف (م) حرف مصدري (خلق
الذكر) فعل و فاعل و مفعول اين جمله به تأويل مصدر برده مي شود و عطف بر
الليل مي گردد بنابراين اين مصدر مجرور است تقدير : خلق الله الذكر و
الانثي محتمل است كه ما در اين آيه موصوله باشد كه براي عاقل به كار رفته
است يعني به معناي من بنابراين خود ما در محل جر است و جمله مابعد آن صله
موصول است و محلي از اعراب ندارد (و) حرف عطف (الانثي) عطف بر الذكر (ان)
حرف مشبهه بالفعل (سعيكم) مضاف و مضاف اليه اسم براي ان (لشتي) خبر براي ان
است و اين لام ، لام تأكيد است كه در خبر ان آورده مي شود و اين همان لام
ابتدا است كه فائده اش تأكيد مضمون جمله است و در باب ان چون ان خود حرف
تأكيد است براي اينكه كلام با دو مؤكد شروع نشود اين لام را به جزء دوم بعد
از آن غلطانده و انتقال داده اند لذا اين لام را لام مزحلقه (غلطانده شده)
نيز مي گويند در اينجا سوالي مطرح است و آن اينكه : چرا با اينكه اسم ان
(سعي) مفرد است خبر آن به صورت جمع (شتي) آورده شده است ؟
جواب اول : سعي مصدر است و مصادر جمع بسته نمي شوند و براي مفرد و غير مفرد
به يك صورت به كار مي روند .
جواب دوم : سعي چون به ضمير جمع اضافه شده معناي جمعي دارد و عرب در مواردي
كه اشتباهي پيش نيايد اين گونه استعمال را جايز مي داند مانند : كلوا في
بعض بطنكم تعفوا يعني : بخوريد در جزيي در شكمتان (يعني تمام شكم خود را پر
از غذا نكنيد) تا به شما سلامتي بخشيده شود . در اينجا بطن چون به ضمير جمع
اضافه شده است معناي جمعي (بطون) مي دهد اما در مواردي كه اشتباهي رخ مي
دهد اين استعمال جايز نيست مثلاً در فرسهم يا ثوبهم اگر از فرس و ثوب اراده
جمع شود معلوم نمي شود زيرا يك فرس و يك ثوب هم مي تواند متعلق به چندين
نفر باشد .
