مابعد اذا در محل جر است بنابر مضاف
اليه بودن براي اذا و جمله اذا با شرط و جوابش استينافيه است و محلي از
اعراب ندارد (و) حرف عطف (اذنت) فعل و فاعل (لربها) جار و مجرور متعلق به
اذنت و رب مضاف و ها در محل جر مضاف اليه و اين جمله عطف بر جمله شرط اذا
است و در محل جر مي باشد . (و) حرف عطف (حقت) فعل مجهول و نائب فاعل اين
جمله نيز مانند جمله ماقبل در محل جر است (و) حرف عطف (اذا) مانند اذا در
آيه 1 (الارض) مانند السماء فاعل است براي فعل محذوف كه آن فعل محذوف به
صورت معلوم در تقدير گرفته مي شود و در معنا مانند مدت است تقدير : اذا
انبسطت الارض و يا اينكه نائب فاعل است براي ندت محذوف محل اين جمله نيز
مانند محل جمله بعد از اذا در آيه اول است (و) حرف عطف (القت) فعل و فاعل
(ما) اسم موصول در محل نصب مفعول براي القت (فيها) جار و مجرور متعلق به
محذوف صله براي موصول و جمله القت ... نيز مانند جمله قبل در محل جر است
(و) حرف عطف (تخلت) فعل و فاعل جمله عطف بر جمله قبل در محل جر (و اذنت
لربها و حقت) تركيبش در آيه 2 گذشت .
و اما جواب اذاي شرطيه محذوف است تقدير : علمت النفوس اعمالها يا لقي
الانسان عمله يا اينكه جواب اذا (فملاقيه) است در آيه 6 تقدير : فانت
ملاقيه . به هر حال جمله جواب اذا محلي از اعراب ندارد زيرا جواب شرط غير
جازم است.
