چكيده
1 . قياس استثنايى قياسى است كه نتيجه يا نقيض آن در يك مقدمه حضور دارد .
2 . انتاج قياس استثنايى ، منوط به سه شرط است : الف ( كلى بودن يكى از دو مقدمه ؛ ب ( مقدمه شرطى اتفاقى نباشد ؛ ج ) مقدمه شرطى موجبه باشد .
3 . قياس استثنايى بر اساس اتصالى يا انفصالى بودن قضيه شرطى موجود در آن ، به قياس استثنايى اتصالى و انفصالى تقسيم مى شود .
4 . قياس استثنايى بر اساس قضيه استثنايى موجود در آن چهار حالت خواهد داشت كه در صورت وضع مقدم ، عين تالى و در حالت رفع تالى ، نقيض مقدم قابل استنتاج است ؛ اما در دو صورت رفع مقدم و وضع تالى قياس نتيجه بخش نيست .
5 . شرط انتاج در قياس استثنايى اتصالى اين است كه ، مقدمه استثنايىِ آن بايد يا عين مقدم شرطى متصل و يا نقيض تالى شرطى متصل باشد .
6 . گاه در قياس استثنايى اتصالى مقدمه استثنايى به جهت وضوح بسيار و يا معلوم نبودنِ كذب آن حذف مى شود . نام اين قياس استثنايى اتصالى مرخّم است .
7 . قياس استثنايى انفصالى نيز به اعتبار مقدمه استثنايى خود چهار حالت دارد : وضع مقدم ، رفع مقدم ، وضع تالى و رفع تالى . بر اين اساس ، اگر مقدّمه شرطى ، انفصالى حقيقى باشد وضع هر يك از مقدم و تالى رفع ديگرى و رفع هر يك وضع ديگرى را نتيجه خواهد داد ؛ اما اگر قضيه شرطى ، انفصالى مانعة الجمع باشد تنها در دو صورت وضع مقدم و وضع تالى قياس ، به ترتيب ، منتج رفع تالى و رفع مقدم خواهد بود و اگر قضيه شرطى انفصالى مانعة الخلوّ باشد تنها ، مى توان از رفع مقدم ، وضع تالى و از رفع تالى ، وضع مقدم را نتيجه گرفت .
