عبارت است از : برخى الف ها ب اند . هيچ الف ج نيست . پس برخى ب ها ج نيستند .
شكل چهارم . در شكل چهارمِ قياس اقترانى ، حدّ اوسط در صغرى موضوع و در كبرى محمول واقع شده است (درست بر خلاف جايگاهى كه در شكل اوّل دارد) . بعيدترين شكل به لحاظ وضوح و روشنى انتاج اين شكل است . انتقال ذهنى از مقدّمات به نتيجه بسيار دشوار و به طور كامل ، با منطق تكوينى و فطرى انسان مخالف است . به همين دليل ، برخى از منطقيون)24) در آثار خود سخن از شكل چهارم به ميان نياورده اند .
برخى از كسانى كه شكل چهارم را مورد بحث قرار داده اند ، درباره شرايط اختصاصى انتاج آن گفته اند يا مقدّمات اختلاف در كيف داشته و يكى از آنها كلّى باشد و يا هر دو مقدّمه ، موجبه و صغرى كلّى باشد .
بر اين اساس ضرب هاى منتج شكل چهارم عبارت است از :
يك . هر دو مقدّمه موجبه كلّى باشد ؛ مانند هر انسانى حيوان است . هر ناطقى انسان است . پس برخى حيوان ها ناطقند . ساختار صورى اين ضرب عبارت است از : هر الف ب است . هر ج الف است . پس برخى ب ها ج اند .
دو . صغرى موجبه كلّى و كبرى موجبه جزئى باشد ؛ مانند هر انسانى متفكّر است . برخى حيوان ها انسانند . پس برخى از متفكّرها حيوانند . ساختار منطقى اين ضرب عبارت است از : هر الف ب است . برخى ج ها الف هستند . پس برخى ب ها ج اند .
سه . صغرى موجبه كلّى و كبرى سالبه كلى باشد ؛ مانند هر انسانى حيوان است . هيچ اسبى انسان نيست . پس برخى حيوانات اسب نيستند . ساختار صورى اين ضرب عبارت است از : هر الف ب است . هيچ ج الف نيست . پس برخى ب ها ج نيستند .
چهار . صغرى سالبه كلّى و كبرى موجبه كلّى باشد ؛ مانند هيچ انسانى پرنده نيست . هر متفكّرى انسان است . پس هيچ پرنده اى متفكّر نيست . ساختار منطقى اين ضرب عبارت است از : هيچ الف ب نيست . هر ج الف است . پس هيچ ب ج نيست .
پنج . صغرى موجبه جزئى و كبرى سالبه كلّى باشد؛ مانند بعضى حيوان ها سياهند. هيچ سنگى حيوان نيست. پس برخى سياه ها سنگ نيستند. ساختار منطقى اين ضرب عبارت است از برخى الف ها ب اند، هيچ ج الف نيست. پس برخى ب ها ج نيستند .
