نقض بر سه قسم است : نقض موضوع ، نقض محمول و نقض طرفين .
1 . نقض موضوع . نقض موضوع عبارت است از : تبديل موضوع به نقيض آن ، عدم تغيير محمول و تغيير در كمّ و كيف قضيّه . بنابراين ، در قضاياى محصوره ، نقض موضوع به صورت زير خواهد بود :
- نقض موضوع موجبه كلّى ، سالبه جزئى خواهد بود ؛ مانند هر انسانى ميراست ربرخى از غير انسان ها ميرا نيستند .
- نقض موضوع سالبه كلّى ، موجبه جزئى خواهد بود ؛ مانند هيچ آهنى طلا نيست ربعضى غير آهن ها طلا هستند .
- موجبه جزئى و سالبه جزئى ، نقضِ موضوعِ معتبر ندارد .
2 . نقض محمول . نقض محمول عبارت است از : تبديل محمول به نقيض آن ، عدم تغيير در موضوع و در كمّ قضيّه و تغيير در كيف آن ، به گونه اى كه اگر قضيّه نخست (اصل) صادق باشد ، نقض محمول آن نيز صادق است . بنابراين ، در قضاياى محصوره ، نقض محمول به صورت زير صادق خواهد بود .
- نقض محمول موجبه كلّى ، سالبه كلّى خواهد بود ؛ مانند هر فلزى ، هادى الكتريسيته است ر هيچ فلزى ، غير هادى جريان الكتريسيته نيست .
- نقض محمول سالبه كلّى ، موجبه كلّى است ؛ مانند هيچ آبى جامد نيست رهر آبى غير جامد است .
- نقض محمول موجبه جزئى ، سالبه جزئى است ؛ مانند بعضى از حيوانات انسانند ر بعضى از حيوانات غير انسان نيستند .
- نقض محمول سالبه جزئى ، موجبه جزئى است ؛ مانند بعضى از معدن ها طلا نيستند ر بعضى از معدن ها غير طلا هستند .
3 . نقض طرفين . نقض طرفين عبارت است از : تبديل موضوع و محمول به نقيض آنها ، تغيير در كم و بقاى كيف ، به گونه اى كه صدق قضيه هم چنان باقى بماند . بنابراين ، در قضاياى محصور ، نقض طرفين به صورت زير خواهد بود :
- نقض طرفين موجبه كلّى ، موجبه جزئى است ؛ مانند هر فلزى هادى جريان الكتريسيته است ر بعضى غير فلزها عايق (غير هادى)اند .
