(و پيشوا) است. و حقوق رعيّت تو (كه به نوعى زير سرپرستى تو هستند) سه گونه است: واجبترين آنها حقّ كسى است كه تو به سُلطه و فرمانروايى بر او سرپرستى دارى، سپس حقّ كسى است كه به دانش آموختن بر او سرپرستى دارى; چه نادان، رعيّت (و زيرِ سرپرستى) داناست، و سپس حقّ زير دستت كه به زناشويى و يا از طريق بردگى در اختيار توست و بر او سرپرستى دارى. و حقوق خويشانت بسيار است و مربوط به اندازه نزديكى پيوند خويشاوندى است. واجبترين آنها حقّ مادرِ توست، سپس حقّ پدرت و آنگاه حقّ فرزندت و سپس حقّ برادرت و پس از آن به ترتيب حقّ هركه نزديك و نزديكتر است كه نزديكتر را اولويّت باشد، سپس حقّ آزاد كننده، ولىّ نعمت توست و آنگاه حق آزاد شده توست كه ولىّ نعمت اويى، سپس حقّ كسى كه به تو نيكى كرده باشد، و سپس حقّ اذانگوى نمازت و بعد حقّ پيشنمازت، آنگاه حقّ همنشينت، و بعد حقّ همسايه ات، آنگاه حقّ شريكت، سپس حقّ دارايى ات، و بعد حقّ بدهكارت كه از او مطالبه مى كنى و آنگاه حقّ طلبكارت كه از تو مطالبه كند، سپس حقّ نديمت، سپس حقّ طَرَفَت كه بر تو ادعايى دارد، آنگاه حقّ طَرَفَت كه تو بر او ادعايى دارى، سپس حقّ مشورت كننده با تو و آنگاه حقّ كسى كه تو با او مشورت مى كنى، سپس حقّ اندرزخواه از تو، سپس حقّ اندرزگويت، سپس حقّ آن كس كه از تو بزرگسالتر است، آنگاه حقّ آن كس كه از تو خردسالتر است، سپس حقّ سائل (كه) از تو (مالى درخواست كند)، سپس حقّ كسى كه تو از او (مالى) درخواست كنى، سپس حقّ كسى كه از دست او بر تو بدى رفته است; به گفتار يا كردار، يا اظهار شادمانى او بر آن بدى; به گفتار يا كردار، آگاهانه يا نا آگاه، سپس حقّ تمام همكيشانت، آنگاه حقّ كافران ذمّى (كه در پناه اسلام آمده اند)، سپس حقوقى كه بر حسب علل اوضاع و احوال و تغيير موجبات پديد آيد. پس خوشا بر كسى كه خدايش بر اداى حقوقى كه بر او واجب ساخته يارى كند و توفيقش دهد و استوارش دارد.
1 . امّا بزرگترين حقّ خدا اين است كه او را بپرستى و چيزى را با او شريك ندانى كه چون با پاكدلى چنين كردى خدا بر عهده گرفته است كه كار دنيا و آخرتت را خود كفايت كند و آنچه از آن (دو; دنيا و آخرت) بخواهى برايت نگهدارد (و تأمين كند).
2 . امّا حقّ نفس خودت بر تو اين است كه او را به تمامى به فرمانبردارى خدا گمارى و به
