کج‌فهمی و برداشت‌های سلیقه‌ای از مفهوم تحول در حوزه، دغدغه‌ای که در نهایت کتاب شد

بی‌شک احتمال وقوع کج‌فهمی، بی‌تدبیری‌‌، شتاب‌زدگی‌ و برداشت‌های سلیقه‌ای از مفهوم، ضرورت و چگونگی –تحول و نوآوری در حوزه–، دغدغه انحراف آن را همواره در ذهن و قلب بزرگان و دلسوزان حوزه در طول تاریخ حوزه‌های علمیه شیعی ایجاد کرده و می‌کند.

مقدمه‌‌ای بر معرفی کتاب
موضوع تحول و تحول‌خواهی در سازمان روحانیت از قدمت طولانی برخوردار است، حوزه‌های علمیه همانند دیگر نهادها و سازمان‌ها برای تثبیت جایگاه و موقعیت خود و تسهیل راه‌های دستیابی به اهداف تعریف‌شده در طول تاریخ، به توسعه و تکمیل خویش همت گمارده‌اند. گرچه این تحولات در مقایسه با تحولات دیگر علوم و تحولات اجتماعی چند دهه اخیر چشمگیر نبوده و سنت‌گرایی در حوزه‌های علمیه به نوعی یک ارزش تلقی می‌شده؛ ولی با بررسی تاریخی می‌توان حرکت آهسته آن را مشاهده کرد.

مقام معظم رهبری در این‌باره می‌فرمایند:
«اگرچه تحول حوزه خیلى کُند و بطى‏ء و ناسازگار با ضرورت و اقتضاء است؛ لیکن به‏‌هرحال دارد تحول پیدا مى‌‏کند … .»
از جمله اقدامات اصلاحی در حوزه‌های علمیه اقدام شیخ محمدرضا مظفر در تأسیس «جمعیه منتدی‌النشر» و تأسیس مدارس با نظام مدیریتی جدید بود. مرحوم محمدحسین کاشف‌الغطاء نیز با تأسیس «جمعیه‌التحریر الثقافی» سعی در تحول حوزه‌های علمیه داشتند. از آیت‌الله حائری مؤسس حوزه علمیه قم نیز به‌عنوان یکی دیگر از بانیان طرح تحول در حوزه نام برده می‌شود.

با توجه به شتاب تحولات نوپدیده، سرعت تحول‌گرایی در حوزه علمیه از حدود ۶۰ سال پیش جان گرفت. در زمان آیت‌اللّه بروجردی تشکلی تحت عنوان «هیئت حاکمه» در حوزه علمیه قم به وجود آمد که شخصیت‌هایی چون امام خمینی، آیت‌الله شیخ مرتضی حائری، آیت‌الله سیداحمد زنجانی، آیت‌الله سیدباقر سلطانی طباطبایی و جمعی دیگر عضو آن بودند. با اقدامات آیت‌الله بروجردی و شاگردان ایشان و ایده عالمانی چون امام خمینی، آیت‌الله میلانی، آیت‌الله حقانی، آیت‌الله قدوسی، آیت‌الله مطهری و آیت‌الله بهشتی و با تأسیس حوزه‌های جدید و تدریس رشته‌های نوین گسترش یافت.

در سال‌های بعد از انقلاب، با فزون‌شدن مطالبات حاکمیتی و مردمی، روند تحول‌خواهی و تحول‌گرایی در حوزه‌‌های علمیه شتاب بیشتری به خود گرفت؛ اما مجموعه اقدامات به دلایل مختلف و علل متعدد پاسخگوی نیازهای رو به گسترش نبود. اکنون بعد از ۴۰ سال از انقلاب اسلامی، تحول در حوزه، همچنان موضوع مورد مطالبه طلاب، فضلا، بزرگان حوزه، دلسوزان حوزه و نظام می‌باشد.

الف) معرفی اجمالی کتاب
کتاب «درآمدی بر تحول در حوزه‌های علمیه از منظر رهبر مدبّر انقلاب»، اولین گام دبیرخانه شورای عالی حوزه علمیه خراسان در تدوین سلسله مباحثی است که با هدف ترسیم درست نقشه راه تحول حوزه‌های علمیه و انعکاس دیدگاه‌های بزرگان، علما، فضلا و صاحب‌نظران به رشته تحریر درآمده است.

این اثر پژوهشی در یک مجلد، ۳۰۴ صفحه، یک پیشگفتار، یک درآمد و هشت فصل توسط دبیرخانه شورای عالی حوزه علمیه خراسان در پایان سال ۱۳۹۶، به زیور طبع آراسته و در مردادماه ۱۳۹۷ روانه بازار نشر شده است.

ساختار اثر:
فصل اول: «کلیات»، که در ذیل آن، به این موضوعات پرداخته شده است: مفهوم‌شناسی تحول، اهمیت و ضرورت تحول، تاریخچه تحول و اهداف تحول در حوزه علمیه؛ (۴۰ صفحه)

فصل دوم: «مبانی تحول»، که با ۷ مبحث در ذیل آن، به تبیین زیربنایی‌ترین بخش از موضوع تحول می‌پردازد و بنیان‌های تحول در اندیشه رهبر معظم انقلاب را مورد واکاوی و پژوهش قرار می‌دهد؛ (۷ صفحه)

فصل سوم: «لوازم تحول»، به بحث از عواملی می‌پردازد که در اندیشه آیت‌ا‌لله خامنه‌ای، سبب به‌وقوع‌پیوستن تحول در حوزه می‌شود، به عبارتی دیگر چارچوب اصلی تحول در این فصل تبیین می‌شود؛ (۴۷ صفحه)

فصل چهارم: «ارکان تحول و راه‌های دستیابی به آن»، به موشکافی ارکان اصلی تحول و راهبرد‌های دستیابی به آن می‌پردازد؛ (۴۶ صفحه)

فصل پنجم: «متولیان تحول»، که در این فصل در ذیل دو عنوان متولیان اصلی و فرعی، به سهم و نقش هر یک از آنها در اندیشه مقام معظم رهبری می‌پردازد؛ (۱۱ صفحه)

فصل ششم: «عرصه‌ها و آثار تحول»، که به بررسی تحول در نظامات آموزشی، پژوهشی، تبلیغی و اخلاقی حوزه می‌پردازد؛ (۶۳ صفحه، این بخش با سهمی ۲۰ درصدی، بیشترین حجم از مباحث کتاب را به‌خود اختصاص داده است)

فصل هفتم: «موانع و آسیب‌های دستیابی به تحول»، که به ۱۶ مانع و آسیب در این فصل پرداخته می‌شود؛ (۲۷ صفحه)

فصل هشتم: «تحول حوزه در تعامل با نظام و حوزه طراز انقلاب اسلامی»، که ضمن بحث و بررسی موضوع تعامل حوزه با نظام، ۹ شاخصه حوزه طراز انقلاب اسلامی را نیز بیان می‌کند. (۱۷ صفحه)

ب) معرف‍ی تفصیلی کتاب
اهداف پژوهش:
۱- تبیین دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب درباره تحول در حوزه؛
۲- کشف مدل راهبردی تحول در اندیشه و کلام رهبر معظم انقلاب؛
۳- نمایاندن مفهوم و ابعاد تحول به بدنه حوزه علیمه؛
۴- جلوگیری از فهم نادرست درباره تحول در حوزه علمیه و در میان حوزویان؛
۵- فرآهم‌آوردن زمینه لازم برای نگارش اسناد بالادستی درباره تحول در حوزه؛
۶- آشنایی با آسیب‌های موجود در حوزه علمیه و تلاش برای رفع آنها در بستر تحول؛
۷- ایجاد انگیزه در حوزویان و آگاهی‌بخشی درباره گام‌های لازم در جهت ایجاد تحول.

سوالات پژوهش
سوال اصلی:
ضرورت و مفهوم و ابعاد تحول حوزه‌های علمیه از منظر رهبر معظم انقلاب چیست؟ آیا ایشان مدل مفهومی و عملیاتی خاصی مطرح کرده‌اند؟

سوالات فرعی:
۱- جایگاه تحول در حوزه علمیه چیست؟ راه دستیابی به آن کدام است؟
۲- مبانی و لوازم و عرصه‌های تحول چیست؟
۳- نسبت حوزه علمیه با نیازهای ملی و بین‌المللی چیست؟
۴- انقلاب اسلامی ایران چه نقشی در مسیر تحول در حوزه ایفا می‌کند؟

تحلیلی از پیشینۀ پژوهش
آثار متعددی در موضوع بررسی تحول و ابعاد آن نوشته شده است؛ این آثار را که بیشتر در قالب کتاب منتشر شده‌‌اند، به سه دسته تقسیم می‌شوند:

دستۀ اول: آثاری هستند که موضوعشان شامل حوزه و عرصه‌های مختلف آن است. در این‌گونه کتاب‌ها، عمدتاً تحول،‌ به‌عنوان جزئی از کتاب بررسی  شده است و به دلیل حجم گستردۀ موضوعات مرتبط با حوزه، به صورت جامع به آن پرداخته نشده است.

دسته دوم: آثاری هستند که بُعد خاصی از تحول را مدنظر قرار داده اند و به واکاوی آن می پردازند. طبعاً ا ین آثار به‌صورت تخصصی، به بعدی خاصی همچون مدیریت تحول، شروط تحول، ویژگی‌های تحول و… پرداخته‌اند و شامل همۀ ابعاد تحول نمی‌شوند.

دستۀ سوم: آثار معدودی دربارۀ تحول هستند که ابعاد این موضوع را بررسی کرده‌اند. عمدۀ این آثار به‌صورت مقاله یا ارائۀ نظریه هستند و جامعیت ادعایی آنها زیر سؤال است. در تمامی این آثار، سخنان رهبر معظم انقلاب انگیزۀ تألیف بوده است و دیدگاه‌های ایشان نیز جزئی از این آثار است.

نوآوری ها و امتیازات پژوهش
تولیدکنندگان این اثر معتقدند نکات زیر، اثر حاضر را از سه دستۀ بیان‌شده متمایز می‌کند:
۱- پرداختن به موضوع تحول با محوریت سخنان رهبر معظم انقلاب؛
۲- جامعیت و دربرگرفتن ابعاد تحول و همچنین بررسی عناوین برگرفته از سخنان رهبر معظم انقلاب دربارۀ تحول؛
۳- واردنشدن به مسائل حاشیه‌ای دربارۀ حوزۀ علمیه؛
۴- استفاده از تمامی سخنرانی‌های رهبر دربارۀ تحول از سال ۱۳۶۸ تا پایان سال ۱۳۹۵؛
۵- دسته‌بندی و نظم موضوعات مطرح‌شده؛
۶- گردآوری کامل مصادیق تحول در ذیل عناوین خاص؛
۷- تبیین سخنان رهبر معظم انقلاب و تطبیق آن با واقعیات تاریخی و مصادیق عینی در زمان حاضر.

تهیه این اثر:
علاقه‌مندان می‌توانند این کتاب را که در دو قطع گالینگور و رقعی، با فونتی زیبا و خوانا و در دو رنگ در سال ۱۳۹۷ منتشر شده است با قیمت ۲۹ هزار تومان از مراکز زیر تهیه نمایند:
۱- مشهد مقدس، خیابان طبرسی، بلوار شارستان، خیابان شهید شوشتری ۷، جنب بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، دبیرخانه شورای عالی حوزه علمیه خراسان، ۳۲۰۰۸۴۹۷-۰۵۱٫
۲- مشهد مقدس، چهارراه استانداری، جنب قنادی لاله، پلاک ۱۸۱، انتشارات آبان برتر، تلفن: ۳۸۵۵۷۷۸۹-۰۵۱٫


منبع: شبکه اجتهاد