حكومت و ابعاد سياسى آن
حكومت و دولت را به «قدرت سياسى سازمان يافتهاى كه امر و نهى و تدبير مىكند»، تعريف كرديم.درباره اين قدرت سياسى، مباحث متنوّعى قابل طرح است.اين مباحث و جنبههاى سياسى مختلف، در عين تمايز، با يكديگر مرتبط نيز هستند.جنبهها و ابعاد مختلف سياسى مربوط به مقوله دولت را مىتوان در موارد زير خلاصه كرد:
1. حكومتها به لحاظ نوع، بسيار متنوّع و مختلف هستند: جمهورى، سلطنتى، پادشاهى مشروطه و مانند آن.بنابر اين، يكى از مباحث اساسى مربوط به دولت و حكومت، تعيين نوع رژيم سياسى حاكم بر جامعه است.تعيين شرايط و ويژگىهاى فردى صاحبان اقتدار سياسى، زير مجموعه اين بحث تلقّى مىشود.تعيين نوع رژيم سياسى تا اندازهاى معرّف ويژگىهاى لازم براى تصدّى نهادهاى مختلف قدرت سياسى هر جامعه خواهد بود.
2. هر دولتى، داراى ساختار و سازمان است; يعنى از قوا و نهادهاى مختلفى تشكيل شده است.
تعيين ساختار هر حكومت و بيان نحوه ارتباط و پيوند اجزا و نهادهاى آن با يكديگر، و تبيين حيطه وظايف و اختيارات هر يك از اجزاى ساختار هيأت حاكم، يكى از محورهاى مهم مربوط به سياست و حكومت است.
.. Authority.
.. Functions.
.. Sovereignty.
.. Legitimacy.
14.احزاب (33): آيه 6.
15.نساء (4): آيه 105.
16.همان: آيه 59.
17.همان: آيه 65.
18.اين بحث با كتاب نويسنده مصرى، على عبد الرازق با عنوان الاسلام واصول الحكم، كه در سال 1925م در قاهره به چاپ رسيد، آغاز شده است.
.. Secularism.
20.امروزه بسيارى از حكومتها به اوصافى نظير لائيك يا سكولار متّصف مىشوند.
شايان توجّه است كه فرقى اساسى ميان واژه سكولار و لائيك وجود ندارد و هر دو كلمه به يك رويكرد خاص دلالت دارند; رويكردى كه خواهان عدم دخالت دين در امور اجتماعى و سياسى است.
توضيح اين نكته لازم است كه در سرزمينهاى پروتستان نشين، استعمال واژه سكولاريزم و سكولار رواج پيدا كرد و در كشورهاى كاتوليكنشين نظير فرانسه، واژه لائيك و لائيسيته (Laicite) و الاّ در معنا تفاوتى ميان واژه لائيك و سكولار وجود ندارد.
21.براى مطالعه بيشتر راجع به سكولاريزم به فصل دوم كتاب زير مراجعه كنيد: حكومت دينى، احمد واعظى، قم، نشر مرصاد، 1378.
22.الإسلام وأُصول الحكم، على عبد الرازق، ص90 ـ 94.
23.همان، ص73.
24.اعراف (7): آيه 188.
25.نور (24): آيه 54.
26.كهف (18): آيه 110.
27.رعد (13): آيه 7.
28.شورى (42): آيه 48.
29.الإسلام وأُصول الحكم، ص 62 ـ 64.
30.تحريم (66): آيه 9.
31.انفال (8): آيه 65.
32.احزاب (33): آيه 36.
33.نحل (16): آيه 44.
34.نور (24)، آيه 54.
35.الميزان فى تفسير القرآن، ج12، ص241 ـ 242، ذيل آيه 35 سوره نحل (16); ج10، ص133، ذيل آيه 108 سوره يونس (10).
36.يونس (10): آيه 108.
37.تاريخ طبرى (تاريخ الرسل والملوك)، ج3، ص318.
38.در اين عهدنامه آمده است: «أمره أن يأخذ بالحقّ كما أمره اللّه، يخبر الناس بالّذي لهم والّذي عليهم، يلين للناس في الحقّ ويشتدّ عليهم في الظلم، أمره أن يأخذ من المغانم خمس اللّه».
ر ك: نظام الحكم فى الشريعة والتاريخ الاسلامى، ظافر القاسمى، الكتاب الاوّل، ص529.
39.آل عمران (3): آيه 159; شورى (42): آيه 38.
40.آل عمران (3): آيه 110.
41.الدين والدولة وتطبيق الشريعة، محمد عابد جابرى، ص13 ـ 24.
42.فقه الخلافة وتطورها، عبد الرزاق احمد سنهورى، ص82.
43.فتح (48): آيه 18.
44.احزاب (33): آيه 6.
45.مائده (5): آيه 55.
46.نساء (4): آيه 105.
47.مناقب آل أبى طالب، ج1، ص181.
48.الاقتصاد فى الاعتقاد، ابو حامد غزالى، ص95.
49.الملل والنحل، شهرستانى، ج1، ص131.
50.على بن محمد بن حبيب، ابوالحسن ماوردى (364 ـ 450ق) از فقهاى بزرگ شافعى است كه علاوه بر احكام سلطانيه در فقه سياسى، صاحب آثار ديگرى نظير الحاوى و تفسير القرآن الكريم است.
51.الأحكام السلطانية، ابو الحسن ماوردى، ص6 و10.
52.التمهيد فى الرّد على الملحدة، ابوبكر باقلانى، ص238.
53.مآثر الإنافة فى معالم الخلافة، احمد بن عبداللّه قلقشندى، ص9.
54.الفِصَل في الملل والاهواء والنحل، ج2، ص113.
55.الاسلام السياسى، محمد سعيد العشماوى، ص93 ـ 94.
56.الكافى، ج2، ص18 ـ 19، باب دعائم الاسلام، ح5. آيه ذكر شده در حديث، نساء (4): آيه 80 است.
57.الكافى، ج1، ص200، باب نادر جامع فى فضل الإمام و صفاته، ح1.
58.نهج البلاغه، ص512، حكمت 252.
59.مسند احمد، ج3، ص292; و نيز رك: روض الجنان، ابوالفتوح رازى، ج17، ص337، ذيل همين آيه.
60.السيرة النبوية، ج2، ص84 ـ 85.
61.نهج البلاغه، ص366 ـ 367، نامه 6.
62.نهج البلاغه، ص248، خطبه 173.
63.إرشاد، ج1، ص243. نيز رك: نهج البلاغه، ص366 ـ 367، نامه 6.
64.أنساب الاشراف، بلاذرى، ج4، ص559.
65.بحث حاضر با اغماض از بررسى سندى اين روايات است و بر فرض صحّت صدور آنها بنا نهاده شده است.
دقت در مدارك و مصادر اين روايات، حاكى از آن است كه اغلب آنها دچار ضعف سند هستند.
