انواع وزن شعر فارسي
در شعر فارسى
مصراع و در شعر عربى
بيت است. در زبان هاى گوناگون، پنج گونه وزن وجود دارد. اين پنج گونه را ذكر مى كنيم و در برابر هر يك ، معيار آن را مى آوريم:
يك. وزن عددى(1): تساوى تعداد هجاهاى هر مصراع; ويژه زبان هاى فرانسوى، ايتاليايى، اسپانيايى، و ژاپنى.
دو. وزن تكيه اى(2): يكسانى تكيه بر هجاها; ويژه انگليسى قديم و آلمانى.
سه. وزن كَمّى(3): كوتاهى و بلندى هجاها; ويژه فارسى و عربى.
چهار. وزن كيفى(4): زير و بَمى هجاها; ويژه چينى و ويتنامى.
پنج. وزن «تكيه اى ـ عددى»
(5): تساوى تعداد هجاها و تكيه آن ها; ويژه انگليسى امروز.
انواع وزن شعر فارسىيك. وزن در
شعر سنّتى: وزن عروضى كمّى مصراعى. در شعر سنّتى، «مصراع» واحد وزن است; يعنى بايد كمّيّت هجاها در هر مصراع از يك شعر با مصراع ديگر مساوى باشد. منظور از كمّيّت، كوتاهى و بلندى هر هجا است. مثلاً اگر چينش هجاها در يك مصراع از شعرى چنين است، بايد ديگر مصراع هاى آن شعر نيز داراى همين چينش باشند (بلند = ب; كوتاه = ك): ب ك ب ب ب ك ب ب ب
دو. وزن در
شعر نو نيمايى: وزن عروضى كمّى در مجموع خط ها. در اين نوع شعر، باز هم كمّيّت يعنى كوتاهى و بلندى هجاها ملاكِ وزن است; امّا لازم نيست كه تعداد هجاهاى كوتاه و بلند در هر خط با خطّ ديگر مساوى باشد. يعنى ممكن است در يك خط پنج هجا با ترتيبى خاص كنار هم آيند و در خطّ ديگر دَه هجا. ليكن ضرورت دارد كه هجاهاى مذكور در يك بحر عروضى باشند. به مثالى از شعر سيّد حسن حسينى بنگريد كه در آن، وزن «مُستفعِلن مُستفعِلن» (= بَحر رَجَز) با كم و بيشى هايى (= زحاف) در طول خط ها نمودار است:
حزب اللّه امروز لفظ پاك «حزب اللّه»
(مستفعلن مستفعلن فَعلُن) گويا كه در قاموس «روشنفكر» اين قوم
(مستفعلن مستفعلن مستفعلن فَع) دشنام سختى است!
(مستفعلن فَع) امّا
(فعلُن) من خوب يادم هست
(مستفعلن فعلن) 