استفاده از كلام كوتاه
مگر كه عاقل شود. روزگارى تعليم كردش و مؤثّر نبود. پيش پدرش كس فرستاد كه اين عاقل نمى شود و مرا ديوانه كرد. مردكى را چشم درد خاست، پيش بيطار رفت كه دوا كن. بيطار از آنچه در چشم چارپاى مى كند; در ديده او كشيد و كور شد. حكومت به داور بردند. گفت برو هيچ تاوان نيست كه اگر اين خر نبودى; پيش بيطار نرفتى. توانگرزاده اى را ديدم; بر سر گور پدر نشسته و با درويش بچّه اى مناظره اى در پيوسته كه صندوق تربت پدرم سنگين است و كتابه رنگين و فرش رخام انداخته و خشت پيروزه در او به كار برده; به گور پدرت چه ماند; خشتى دو فراهم آورده و مشتى دو، خاك بر آن پاشيده. درويش پسر اين بشنيد و گفت: تا پدرت زير آن سنگ هاى گران برخود بجنبيده باشد، پدر من به بهشت رسيده بود.
استفاده از كلامِ كوتاه كلام كوتاه گنجينه اى فاخر و پربها است كه با همه كوچكى اش، گاه لبريز از حكمت و معرفت است. معمولا هر نويسنده به فراخور فرهنگ و جهان بينى خويش، كلام كوتاه را از گفتار كسانى برمى گزيند كه با انديشه و بينش ايشان پيوند داشته باشد. از اين رو، بجا و بلكه واجب است كه نويسندگان فرهيخته مسلمان، در گزينش كلام كوتاه به خاستگاه فكرى صاحب هر گفتار عنايت ورزند. كلام كوتاه اگر درست در نثر بنشيند، مى تواند به نحوى شگرف نويسنده را در انتقال پيام خويش يارى رسانَد. به اين نمونه بنگريد كه در آن، چگونه گزيده گفتارى از عارفى كهن، نوشته اى امروزين را زينت و قوّت بخشيده است: به ماه و مرّيخ رفتن از ضروريات ترقّى و تعالى است; ولى به شرط آن كه نيّت خوبى محرّك آن باشد. و الاّ حرف همان است كه عارف محبوب خودمان، خواجه عبداللّه انصارى، قرن ها پيش از اين گفته كه
اگر به هوا پَرى مگسى باشى. در ميان آثار ارزنده نظم و نثر فارسى، بسيارند آثارى كه مى توان از آن ها دامن دامن گل چيد و در باغ نوشته نشاند. امّا همواره
گلستان سعدى رنگ و بويى ديگر دارد. اين كتاب جاودان سرشار از نكته ها و لطايف عالى است و هر نويسنده اى مى تواند به اقتضاى حال و موضوع، در نوشته خود از آن ها بهره گيرد. در اين جا، براى نمونه از برخى كلام هاى كوتاه
گلستان ياد مى كنيم كه در طول چند سَده به عباراتى زبانزد تبديل شده اند. نويسنده امروز مى تواند با نشاندنِ اين گونه عبارات در نوشته خود، هم آن را تنوّع بخشد و هم غنى و سرشار سازد:
