در نقل ديگرى از ابن عباس آمده است كه آخرين آيه اى كه نازل گشت آيه واتقوا يوما ترجعون
فيه الى الله بود.
جبرئيل به پيامبر اعلام نمود كه آن را آيه 280 سوره بقره قرار دهد
(14) .
البته لازم است بدانيم كه اين نوع تنظيم آيات در اسناد تاريخى بسيار كم گزارش شده استو تنظيم عمده آيات به همان ترتيب طبيعى نزول بوده است.
با يك نمونه ديگر از اين آيات
آشنا مى شويم: عثمان بن ابى العاص مى گويد: در محضر پيامبر(ص) نشسته بودم كه جبرئيل بر او نازل شد.
پيامبر فرمود كه جبرئيل مرا امر نمود كه آيه ان الله يامر بالعدل والاحسان وايتاء ذى القربى...را در اين موضع از سوره نحل قرار دهم و آيه، ميان آيات استشهاد و آيات عهد سوره نحل قرار
داده شد.
(15) ج) كتابت، بدون رعايت ترتيب نزول، به اجتهاد صحابه در برخى از سوره هاى قرآن كريم، ترتيب و تنظيم آيات، مطابق با ترتيب طبيعى نزول
نيست و مدركى نيز در دست نيست كه تنظيم آن را به پيامبر(ص) نسبت دهد.
مجلسى(ره) در بحارالانوار يكى از اين سوره ها را سوره «ممتحنه » ذكر مى كند.
نه آيه اول اين
سوره در سال هشتم هجرى در شان حاطب بن ابى بلتعه نازل شده است
(16) .
به دنبال اين آيات، دو آيه وجود دارد كه نزول آن به سال ششم هجرى پس از صلح حديبيه درشان فرار زنى به نام سبيعه اسلميه يا كلثوم بنت عقبه، اتفاق افتاده است
(17) .
نزول آيه دوازدهم
در سال نهم هجرت بوده كه مربوط به بيعت زنان است
(18) .
آخرين آيه اين سوره، كاملا با آيات اوليه از نظر محتوا هماهنگ است
(19) .
توقيفى بودن يا نبودن نظم آيات
به دنبال مطالبى كه در زمينه چگونگى كتابت آيات قرآن كريم ذكر گرديد، دوپرسش اساسى
وجود دارد كه پاسخ يكسانى به آن داده نشده است: 1. آيا ترتيب آيات در هر سوره به دستور پيامبر بوده است; يعنى توقيفى است يااجتهادى؟
(20)