فصل چهارم: آيه و سوره در قرآن

قرآن در قالب 114 سوره، و هر سوره شامل آياتى چند، صورت بسته است.
در اين فصل بهبررسى معانى آيه، سوره، اسامى و دسته بندى سوره هاى قرآن و نيز تعداد آيات و كلمات قرآن مى پردازيم.

الف) معناى آيه (1)

⁽²⁾ راغب نيز گفته است: «الآية هي العلامة الظاهرة »⁽³⁾.
در استعمالات قرآن، همين معناى لغوى با رعايت جهات و حيثيات مختلف به كار رفته است:1. نشانه و علامت: قال رب اجعل لى آية;⁽⁴⁾ گفت: «پروردگارا، نشانه اى براى من قرار ده. »
2. معجزه: هذه ناقة الله لكم آية;⁽⁵⁾ اين، ماده شتر خدا براى شماست كه پديده اى شگرف است.
ولئن اتيت الذين اوتوا الكتاب بكل آية ماتبعوا قبلتك;⁽⁶⁾ اگر هر معجزه اى براى اهل كتاب بياورى، قبله تو را پيروى نمى كنند.
3. حكم: ما ننسخ من آية او ننسها نات بخير منها او مثلها;⁽⁷⁾ هر حكمى را نسخ كنيم يا آن را به دست فراموشى بسپاريم، بهتر از آن يا مانندش را مى آوريم.
پس بر ⁽⁸⁾ آنان طوفان و ملخ و كنه ريز و غوك ها و خون را به صورت نشانه هاى آشكار فرستاديم.
5. انبيا و اولياى الهى: لقد كان فى يوسف واخوته آيات للسائلين;⁽⁹⁾ به راستى در [سرگذشت] يوسف و برادرانش براى پرستندگان عبرت هاست.
معجزه، آيت و نشانه اى از جانب خداست بر صدق گفتار پيامبر و ناتوانى بشر از انجام دادنمثل آن.
احكام و تكاليف الهى، به اعتبار تقوا و تقربى كه به واسطه آنها حاصل مى گردد، آياتو علايمند.
موجودات خارجى از آن جهت كه وجود آنها خبر از وجود صانع مى دهد، آياتالهى اند و در نهايت، پيامبران و اولياى الهى از آن رو كه قول و فعل آنان مردم را به سوى خدا دعوت مى كند، آيات، عبرت ها و نشانه هاى عظمت خداوندند.⁽¹⁰⁾
و اما آيه در اصطلاح، ريشه قرآنى دارد و در مواردى چند به كار رفته است: 1. كتاب فصلت آياته قرآنا عربيا لقوم يعلمون;⁽¹¹⁾ كتابى است كه آيات آن به روشنى بيان شده... .
2. المر. تلك آيات الكتاب;⁽¹²⁾ الر.
اين است آيات كتاب.
3. الر.
تلك آيات الكتاب الحكيم;⁽¹³⁾ الر.
اين است آيات كتاب حكمت آموز.
4. واذا تليت عليهم آياته زادتهم ايمانا;⁽¹⁴⁾ و چون آيات او بر آنان خوانده شود بر ايمانشان بيفزايد.
در موارد فوق، آيه به كلمه يا كلماتى از قرآن اطلاق مى گردد كه از قبل و بعد خود جدا بوده و در ضمن سوره اى آمده باشد.