فصل ششم: نشاط و بهجت

از آداب قلبيّه نماز، و ساير عبادات - كه موجب نتايج نيكويى است، بلكه باعث فتح بعضى از ابواب و كشف بعضى از اسرار عبادات است - آن است كه سالك جدّيّت كند عبادت را از روى نشاط و بهجت قلب و فرح و انبساط خاطر بجا آورد و از كسالت و ادبار نفس در وقت عبادت، احتراز شديد كند. پس، وقتى را كه انتخاب مى كند وقتى باشد كه نفس را به عبادت اقبال است و داراى نشاط و تازگى است و خستگى ندارد، زيرا اگر نفس را در اوقات كسالت و خستگى وادار به عبادت كند ممكن است آثار بدى به آن مترتّب شود كه از جمله آنها آن است كه انسان از عبادت منزجر شود و تكلّف آن زياد گردد. و انسان را بكلّى از ذكر حق منصرف كند و روح را از مقام عبوديّت كه منشأ همه سعادات است برنجاند، [ و] از چنين عبادتى نورانيّت قلبيّه حاصل نگردد و صورت عبوديّت صورت باطن قلب نشود. پيش از اين ذكر شد كه مطلوب در عبادات آن است كه باطن نفس صورت عبوديّت شود.
آنچه ذكر شد تحقّق پيدا نكند مگر آنكه عبادات از روى نشاط و بهجت به جا آورده شود و از تكلّف و كسالت بكلّى احتراز شود تا حال مَحَبّت و عشق به ذكر حق و مقام عبوديّت رخ دهد و انس و تمكّن حاصل آيد. اُنس به حقّ و ذكر او از اعظم مهمّاتى است كه اهل معرفت را به آن عنايت شديد است و اصحاب سير و سلوك براى آن تنافس كنند. چنانكه اطبّا را عقيده آن است كه اگر غذا را از روى سرور و بهجت ميل كنند زودتر هضم شود، همين طور طبّ روحانى اقتضا مى كند كه اگر انسان غذاهاى روحانى را از روى بهجت و اشتياق تناول كند و از كسالت و تكلّف احتراز كند، آثار آن در قلب زودتر واقع شود و باطن قلب با آن زودتر تصفيه شود.
اشاره به اين ادب در كتاب كريم الهى و صحيفه قويم ربوبى شده است: «لا يَأْتُونَ الصَّلوةَ اِلّا وَهُمْ كُسالى وَلا يُنْفِقُونَ اِلّا وَهُمْ كَارِهُونَ»(74) و آيه شريفه «لا تَقْربُوا الصّلوةَ وَ اَنْتُمْ سُكارى»(75) در