پس، سالك الى الله را ضرور است كه به مقام ذلّ خود پى برد و نصب العين او ذلّت عبوديّت و عزّت ربوبيّت باشد. هر چند اين نظر قوّت گيرد عبادت روحانيتر و روح عبادت قويتر شود، تا اگر به دستگيرى حقّ و اولياى كُمَّل عليهم السلام توانست به حقيقت عبوديّت و كنه آن واصل شود، از سرّ عبادت لمحه اى در مى يابد.

فصل دوم: مراتب مقامات اهل سلوك

اهل سلوك را در اين مقام و ساير مقامات مراتب و مدارجى است بيشمار و «الطُّرُقُ اِلىَ الله تعالى بِعَدَدِ اَنْفاسِ الْخَلائق»(61).
يكى از آن مراتب مرتبه «علم» است. و آن، چنان است كه به سلوك علمى و برهان فلسفى ثابت نمايد ذلّت عبوديّت و عزّت ربوبيّت را. و اين يكى از لباب معارف است كه در علوم عاليه به وضوح پيوسته كه جميع دار تحقّق و تمام دايره وجودْ صرف ربط و تعلّق و محض فقر و فاقه است. و عزّت و ملك و سلطنت مختصّ به ذات مقدّس كبرياست و احدى را از حظوظ عزّت و كبريا نصيبى نيست، و ذلّ عبوديّت و فقر در ناصيه هر يك ثبت و در حاقّ حقيقت آنها ثابت است. و دعاى منسوب به سيّد كائنات صلى الله عليه وآله : «اَللهُمَّ اَرِنِى الاَشْياءَ كَما هِى»(62) شايد اشاره به همين مقام باشد؛ يعنى، خواهش مشاهده ذلّ عبوديت كه مستلزم شهود عزّ ربوبيت است.
پس، اگر سالكِ راه حقيقت و مسافرِ طريق عبوديّت با قدم سلوك علمى و مَرْكبِ سير فكرى اين منزل را طى كرد، در حجاب علم واقع شود و به مقام اوّل انسانيّت نائل شود، ولكن اين حجاب از حجب غليظه است كه گفته اند: «العِلْمُ هُوَ الْحِجابُ الأكْبَر». و بايد سالك در اين حجاب باقى نماند و آن را خرق كند. و شايد به اين مقام اگر قناعت كند و قلب را در اين قيد محبوس نمايد، در استدراج واقع شود. استدراج در اين مقام آن است كه به تفريعات كثيره علميّه پرداخته و به جولان فكر براى اين مقصد براهين كثيره اقامه كند و از منازل ديگر