مَا عَمِلُوا حَاضِراً»(17). تمام اعمالى كه در اين دنيا از انسان سر مى زند در آن جهان ديده مى شود؛ در برابر وى مجسم مى گردد: «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ * و مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شرَّاً يَرَهُ»(18). تمام اعمال و كردار و گفتار انسان در جهان ديگر منعكس مى شود. گويى از زندگى ما فيلمبردارى مى شود و در آن جهان نشان داده خواهد شد و قابل انكار نخواهد بود. همه اعمال و حركات ما را، علاوه بر شهادت اعضا و جوارح، به ما نشان خواهند داد: «قالُوا اَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذى اَنْطَقَ كُلَّ شَى ءٍ»(19). در مقابل خداوند كه همه چيز را ناطق و گويا قرار داده نمى توانيد اعمال زشت خود را انكار كنيد. كمى فكر كنيد؛ دورانديش باشيد؛ عواقب امور را بسنجيد؛ عقبه هاى خطرناكى كه داريد به ياد آوريد؛ از فشار قبر، عالم برزخ، مشكلات و شدايدى كه به دنبال آن است غفلت نكنيد. حدّاقل جهنم را باور داشته باشيد. اگر انسان واقعاً اين عقبات خطرناك را باور داشته باشد، روش خود را در زندگى عوض مى كند. شما اگر ايمان و يقين به اين امور داشته باشيد، اين گونه رها و آزاد نخواهيد زيست.
6 . عنايات الهى
خداوند تبارك و تعالى چون به بندگانش عنايت داشته، به آنان عقل داده و انبيا و اوليا را فرستاده است تا هدايت شوند و دچار عذاب اليم جهنم نگردند. اگر اين پيشگيريها مايه تنبه و تهذيب انسان نگرديد، خداى مهربان از راههاى ديگر او را متنبه مى سازد: با گرفتاريهاى گوناگون، ابتلاءات، فقر و مرض. مانند يك طبيب حاذق، يك پرستار ماهر و مهربان، مى كوشد كه اين بشرِ مريض را از بيماريهاى خطرناك روحى علاج بخشد. اگر بنده مورد عنايت حق باشد، اين ابتلاءات برايش پيش مى آيد تا بر اثر آن به حق تعالى توجه پيدا كند و مهذّب گردد. راه همين است و غير از اين راهى نيست؛ ولى انسان بايد با پاى خويش اين راه را بپيمايد تا نتيجه بگيرد. اگر از اين راه هم نتيجه اى به دست نيامد و بشر گمراه معالجه نشد و استحقاق نعمتهاى بهشتى را نيافت، خداوند در موقع نزع و جان دادن فشارهايى بر او وارد
