جمال حق (جلَّ و علا) جلوه اى حاصل شود، و مرآتِ جمالِ جميل الهى گردد. از بزرگترين اوصاف حق، رحمت بر عباد و تجاوز از سيّئات و عفو از خطيئات است.
اگر در انسان حظّى از اين اوصاف نباشد، در جواب سؤال قبر - كه وقت بروز سرائر است - نتواند گفت: «رَبِّىَ اللهُ» آنگاه كه سؤال شود: «مَنْ رَبُّكَ»(643)؛ زيرا انتخاب اين اسم در بين اسما، اشارت به آن شايد باشد كه تحت تربيت كى بودى، و دست قدرت كى در تو متصرّف بود در حيات دنياوى؟ پس اگر انسان تحت ربوبيّت ذات مقدّس حق تربيت شده، و ظاهر و باطنش مربّى به آن تربيت باشد، جواب تواند دهد. وگرنه، يا جواب ندهد يا «ربّي الشّيطان» و «ربّى النفس الأمّارة» شايد بگويد.
ريشه صفح و تجاوز، از ترك حبّ دنيا و نفس، آب مى خورد؛ چنانكه انتقام و غضب بى مورد - كه در اين مقام مقصود است - از حبّ دنيا و نفس و اهميت دادن به مآرب دنيايى ريشه مى گيرد.
از اين بيان معلوم شد كه صفح از جنود عقل و رحمان و از لوازم فطرت مخموره. و ضدّ آن انتقام از جنود جهل و ابليس و از لوازم فطرت محجوبه است؛ زيرا آنان كه به فطرت اصليّه و روحانيّت فطريّه خود باقى هستند، از آلودگى به مَحَبّت دنيا و نفس مبرّى و از تكالب - كه از خواصّ نفس سبعى است - عارى هستند.
امّا محتجبين به حجاب طبيعت، چون سر و كار با آمال نفسانيّه و مطلوبات طبيعيّه دارند، بر سر جيفه آن تكالب كنند، و قوّه غضب خود را در راه طبيعت خرج كنند، و وسائلى را كه خداى تعالى براى خلاص از دام دنيا و طبيعت به آنها داده، با همان وسائل در دام آن افتند، و به نعمتها و امانتهاى خدايى خيانت كنند، و دست ناپاك نفس أمّاره را بر آنها دراز كنند.

فصل دوم: بعضى از احاديث شريفه در اين باب

قالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله : «عَلَيْكُمْ بِالْعَفْوِ؛ فَإنَّ الْعَفْوَ لا يَزِيْدُ الْعَبْدَ إلَّا عِزّاً، فَتعافَوْا يُعِزّكُمُ اللهُ».(644)
و قالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله فِي خُطْبَةٍ: «ألا اُخْبِرُكُمْ بِخَيْرِ خَلائِقِ الدُّنْيا وَ الآخِرَةِ؟ العَفْوُ عَمَّنَ