براى صبر در معصيت، نهصد درجه است كه ميان هر درجه تا درجه ديگر، فاصله مانند تُخُوم أرض تا منتهاى عرش است. درجات اين مقام از صبر، از درجه سابق، هم در عدد درجات افزون است و هم در سعه درجات؛ زيرا فاصله تا منتهاى عرش است.
براى صبر در معصيت، حقايق و سرائرى است كه تحت ميزان درجات و سعه جسمانى درنيايد.
خداى تعالى جنّت را توصيف فرموده كه: عرض آن سماوات و ارض است(632)؛ و در اين حديث براى صابران درجاتى ذكر شده است كه هر درجه، سعه آن از سماوات و ارض بيشتر است.
آنچه عجالتاً به نظر نويسنده مى رسد يكى از دو امر است:
اوّل آنكه مراد از جنّتى كه در قرآن ذكر شده است جنَّت اعمال باشد، لهذا ذكر فرموده است كه: «اُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ» و در آيه ديگر مى فرمايد: «اُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا»(633). و مهيّا شدن، شأن بهشت اعمال است. و مراد از اين درجات كه در حديث شريف مذكور است درجات جنّت اخلاق باشد به مناسبت آنكه اين درجات براى صبر است، و صبر از اخلاق است، و بهشت اخلاق سعه اش به قدر سعه كمال انسانى است در مرتبه متوسّطه، و براى آن حدّى به اين موازين نتوان درست كرد.
دوم آنكه مراد از سماوات و ارض كه در قرآن شريف است، اعمّ از سماوات و ارض جسمانى، و مراد از درجات در روايت، درجات بهشت جسمانى باشد.

فصل سوم: صبر از جنود عقل و جزع از جنود جهل است

چون فطرت اصليه انسانى بر حبّ كمال و جمال، و خداخواه و خدابين است، پس آنچه از واردات بر او وارد شود از جانب خدا - گرچه به حسب طبيعت ناگوار باشد - اظهار جزع نكند، و جزع از واردات حق را عيب شمارد. و چون محتجَب به حجب نفسانيّه طبيعيّه شد و