خدعه ،انخداع كند.
بالجمله ، چون فطرت انسانى قبول حق كند، استسلام براى او حاصل شود. و چون فطرت محتجَب و خودبين و خودخواه و تحت تأثير عوامل طبيعت واقع شود، از حق و حقيقت گريزان شود، و صلابت و قساوت در آن پيدا شود، و در نتيجه استكبار و از حق سركشى نمايد. پس معلوم شد كه «استسلام» از جنود عقل و رحمان و لازمه فطرت مخموره است؛ و «استكبار» از جنود جهل و شيطان و از لوازم فطرت محجوبه است.

مقصد بيست و سوم:

تسليم و ضدّ آن: شك

فصل اوّل: [ معنى تسليم و شك ]

در مقصد سابق معلوم شد كه «تسليم» عبارت از انقياد باطنى و اعتقاد و گرويدن قلبى است در مقابل حق پس از سلامت نفس از عيوب و خالى بودن آن از ملكات خبيثه. و چون قلب سالم باشد، پيش حق تسليم شود. و در مقابل آن «شك» است و خاضع نشدن پيش حق.
و قبول ننمودن حق و عدم تسليم پيش آن از احتجاب نفس و عيوب باطنى و مرض قلبى است.
ممكن است كه تسليم حق نشدن، چون نوعاً ملازم با شك است، از اين جهت در مقابل [ شكّ ]قرار داده شده است. و شايد مراد از شكْ خلافِ يقين باشد، چنانكه ائمّه لغت برآن تصريح كردند(614). و مقصود از خلافِ يقين، اعمّ از شك متعارف باشد كه حالت ترديد است.

فصل دوم: [ فوائد تسليم ]

«تسليم» يكى از صفات نيكوى مؤمنين است كه به واسطه آن طىّ مقامات معنويه و معارف الهيه شود. كسى كه تسليم حق و اولياء خدا شود، و در مقابل آنها چون و چرا نكند و با قدم آنها سير ملكوتى كند، زود به مقصد مى رسد. از اين جهت، بعضى گويند كه مؤمنين از حكما نزديكتر به مقصد هستند؛ زيرا آنها قدم را جاى پاى پيامبران مى گذارند و حكما