و مدارا انجام مى گيرد، و شدّت و عنف و امثال آن از آن دور است.
چون اين مقدمه واضح شد، معلوم شود كه رفق از فطريات مخموره و از لوازم فطرة الله است؛ زيرا قلوب بشر به حسب فطرت، مخمور به رَحْم است، و عالَم نقشه رحمت رحمانيّه است، و آن قلبى كه آلوده به بغض و عداوت با بندگان خدا باشد، و با عنف و خرق با آنها رفتار كند، از فطرت الهيه خارج، و به واسطه آلودگى به دنيا و زخارف آن و آلودگى به حبّ نفس و خودخواهى و خودپسندى، از اصل فطرت محتَجِب شده است.
نيز لازم مَحَبّت به حق تعالى كه از فطريات اصليّه است مَحَبّت به آثار و خلايق است، و لازمه مَحَبّت رفق و مداراست. پس رفق از لوازم فطرت مخموره و مقابل آنكه خرق است، از احتجاب آن است.

فصل چهارم: بعض از اخبار شريفه در اين باب

عنْ أبي جَعْفَرٍ عليه السلام : «إنَّ اللهَ رَفِيْقٌ يُحِبُّ الرِّفْقَ، وَ يُعْطِي عَلَى الرِّفْقِ ما لا يُعْطِي عَلَى الْعُنْفِ».(533) چندين حديث به اين مضمون - تقريباً - وارد شده است.(534)
حق (تعالى شأنه) در جميع امور، با مخلوق خود با رفق و مدارا رفتار فرمايد، حتّى تشريع شرايع - چون هدايت طرق سعادت و كمال است - عين رفق است. چنانكه تأديب طاغيان و جعل حدود و تعزيرات، كمال رفق و صلاح است؛ چه ترك آن، خرق و فساد است، حتّى براى مرتكب آن، «وَ إذا كانَ الرِّفْقُ خُرْقاً كانَ الْخُرْقُ رِفْقَاً».(535) بلكه نزد عالمانِ به غايات و مبادى، تعذيب اُخروى رفق است.
قالَ أبُو جَعْفَرٍ عليه السلام : «مَنْ قُسِّمَ لَهُ الرِّفْقُ قُسِّمَ لَهُ الإيْمانُ».(536) عَنْ أبِي جَعْفَرٍ عليه السلام : «إنَّ لِكُلِّ شَي ءٍ قُفْلاً، وَ قُفْلُ الإيمانِ الرِّفْقُ».(537) اين دو حديث شريف، دلالت كند بر آنچه سابق ذكر شد كه در