انسان بردارد، براى قدم ديگر، نور هدايت الهى راه را روشن كند و سلوك را سهل و آسان فرمايد.

فصل سوم: فهم از جنود عقل و حمق از جنود جهل است

اگر مراد از فهم شدّت ذكاء و سرعت انتقال يا صفاى باطن - كه لازمه آن سرعت تفطّن و انتقال است - باشد، فطرى بودن آن براى آن است كه افاضه نعمتِ وجود و كمال وجود از جانب ذات مقدّس است، و آنچه از جانب آن حضرت است طاهر و پاكيزه و صافى و داراى تمام و كمال است. و قذارت و كدورت و نقص و امثال آن بالعرض و احتجاب فطرت است.
اگر مراد از فهم، صفاىِ باطن براى ادراك جمال جميل و روحانيّات باشد، واضحتر است؛ زيرا فطرت بالذات متوجه كمال مطلق و عاشق جمال كامل است، و اگر احتجابات طبيعت نباشد، به هيچ موجودى جز جمال مطلق، و آنچه مربوط به ذات مقدّس است، متوجه نشود و چشم قلبش به روى احدى از كاينات باز نگردد و در مرآت صافى باطن روحش، نقشه موجودى جز حق (جلّ و علا) و اسماء و صفات و آثار آن - بما أنَّها آثاره - نقش نبندد. اين معنى سلامت قلب است.
در تفسير قول خداى تعالى : «اِلَّا مَنْ أتَى اللّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ»(478)، از حضرت صادق (سلام الله عليه) نقل شده كه فرمود: «قلب سليم آن است كه ملاقات كند پروردگار خود را در صورتى كه در آن احدى نباشد غير از خدا».(479)
نيز از حضرت صادق عليه السلام نقل شده: «قلب سليم آن است كه سالم باشد، از مَحَبّت دنيا».(480) و چون حقيقت دنيا، عبارت از ما سوى الله است، از اين جهت اين معنى در احدى پيدا نشود، مگر ولىّ كامل.
از آنچه مذكور شد، حُمْق نيز معلوم شود كه از جنود جهل و ابليس است، و از لوازم فطرت محجوبه است، و فطرت چون محتجب شود، از ادراك حق و روحانيّات باز ماند و به