فصل دوم: فرق بين رجا و غرور

انسان به واسطه حبّ نفس و خودخواهى و خودبينى، از خود غافل شود و چه بسا كه نقصانها و عيبهايى در اوست و او آنها را كمال و حسن، گمان كند. و اشتباه بين صفات نفس بسيار زياد است، و كم كسى است كه بتواند تمييز صحيح بين آنها بدهد. و اين يكى از معانى، يا يكى از مراتب نسيان نفس است كه از نسيان حق (جلّ وعَلا) حاصل شده است، كه اشاره به آن فرموده «وَلاَتَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأنْسَاهُمْ أنْفُسَهُمْ أُوْلئِكَ هُمُ الْفاسِقُون»(322)، و ما اكنون، درصدد بيان آن به وجه تفصيلى نيستيم.
يكى از امورى كه مورد اشتباه است و انسان به واسطه محجوبيّت گول مى خورد، تمييز ما بين غرور و اَمانى و ما بين رجا و وثوق به حق است. و پر معلوم است كه غرور از بزرگترين جنود ابليس است. به خلاف رجا كه از جنود رحمان عقل است؛ با اينكه اين دو، هم به حسب مبادى و هم به حسب آثار، مختلف و متميزند.
مبدأ رجا علم به سعه رحمت، و ايمان به بسط فيض و كمال و اسماء و صفات است. و مبدأ غرور، تَهاون به امر الهى، و جهل به عوالم غيب و صور غيبيه افعال و لوازم ملكوتيه صفات نفس است. از اين جهت، آثار اين دو نيز مختلف است؛ زيرا كسى كه معرفت به سعه رحمت و بسط نعمت حق و ايمان به آن دارد، حالت رجا براى او دست داده، همين معرفت او را به تزكيه اعمال و تصفيه اخلاق و جديّت در اطاعت اوامر مولى و ولىّ النعم دعوت كند، و كسى كه صاحب غرور است، در دام شيطان و نفس امّاره، از كسب معارف و تحصيل اخلاق كريمانه و اعمال صالحه باز ماند.
نفوس راجيه در عين حال كه قيام به امر مى كنند نقطه اتّكاء آنها به اعمال و احوال خود نيست؛ زيرا آنها عظمت حق را دريافتند و مى دانند در مقابل عظمت حق، هر چيزى كوچك و هركمالى بى مقدار است، و در پيشگاه جلالت كبرياى او، همه اعمال صالحه به پشيزى نيرزد.