مقاله دوم
شرح اجمالى بعض الفاظ حديث شريف
«اعرِفُوا الْعَقْلَ وَجُنْدَهُ وَالْجَهْلَ وَجُنْدَهُ تَهْتَدُوا».
يعنى بشناسيد عقل و جند او را و جهل و جند او را، تا هدايت پيدا كنيد. از اينجا معلوم شود كه معرفت عقل و جهل و جنود آنها مقدمه اى براى هدايت است و اين هدايت، يا هدايت به كيفيت استكمال نفوس و تنزيه و تصفيه آن است، كه آن نيز مقدمه نفس استكمال و تنزيه و تصفيه است، و يا هدايت مطلق است، كه هدايت به معرفة الله، اُسِّ اساس آن است.
اينكه اين معرفت نتيجه معرفت عقل و جهل و جنود آنهاست، براى آن است كه، تا معرفت به مهلكات و منجيات نفس و طرق تخلّى از آنها و تحلّى به اينها پيدا نشود، نفس را تصفيه و تنزيه و تحليه و تكميل حاصل نشود و تا نفس را صفاى باطنى پيدا نشود و به كمالات متوسّطه نرسد، به كمال معرفت نرسد، بلكه جميع اعمال صوريه و اخلاق نفسيّه، مقدّمه معارف الهيه است، و آنها نيز مقدّمه حقيقت توحيد است كه غاية القصواى سير انسانى و مُنتَهَى النهايه سلوك عرفانى است.
«قالَ سَماعَةُ: فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِداكَ لا نَعْرِفُ إلاّ ما عَرَّفْتَنا».
معرفت عقل و جهل و جنود آنها، از مختصات علوم غيبيّه الهيّه و معارف حقّيه باطنيّه است كه معرفت آنها به جميع شؤون و تمام مدارج و مراتب و همه اسرار و حقايق، ميسور و ميسّر نشود، مگر براى اصحاب ولايت و ايقان و اوحدىّ از ارباب معارف و ايمان، كه به نور معرفت و قدم سلوك از جلباب بشريّت خارج و حجب عوالم مُلْك و ملكوت را خرق نموده،
