قدّمه

[ مقصد اصلى قرآن و حديث و چگونگى كُتبِ اخلاق ]

مقصود مهم از صدور اين احاديث شريفه و مقصد اَسنى از بسط علوم الهيّه، اِفهام نكات علميّه و فلسفيّه و جهات تاريخيّه و ادبيّه نيست؛ بلكه غاية القُصواى آن سبكبار نمودن نفوس است از عالم مُظلِم طبيعت و توجّه دادن ارواح به عالم غيب و منقطع نمودن طاير روح از شاخسار درخت دنيا، كه اصل شجره خبيثه است، و پرواز دادن آن است به سوى فضاى عالم قدس و محفل انس، كه روح شجره طيّبه است. و اين حاصل نيايد مگر از تصفيه عقول و تزكيه نفوس و اصلاحِ احوال و تخليص اعمال.
چنانكه رسول خدا صلى الله عليه وآله كه علم را منحصر فرمود به سه چيز(265)؛ تعبير از قسم اوّل، كه علم عقايد است، به «آيه محكمه» فرمود و اين بدين نكته است كه حتّى علوم عقايد نيز بايد آيت الهيّه و مقصود از آن طلب حق و جستجوى محبوب مطلق باشد، كه اگر متكلّمى يا حكيمى نقد عمر خود را صرف در شُعَب مُتشَتِّته و فنون متكثّره علم كلام و حكمت كند، و علم آيت الهى نباشد، خود آن علمْ حجاب اكبر شود، و علمش علم الهى نخواهد بود. بلكه پس از بحث بسيار و قال و قيل بيشمار، قلب را به عالم طبيعت، اعتنا افزون شود و روح را به شاخسار شجره خبيثه، تعلق محكم گردد.