فصل دوم: مقاصد و مطالب كتاب شريف الهى به طريق اجمال و اشاره

اين كتاب شريف، چنانكه خود بدان تصريح فرموده، كتاب هدايت و راهنماى سلوك انسانيّت و مربّى نفوس و شفاى امراض قلبيّه و نور بخش سير الى الله است.
بالجمله، خداى تبارك و تعالى به واسطه سعه رحمت بر بندگان، اين كتاب شريف را از مقام قرب و قدس خود نازل فرموده و به حسب تناسب عوالم تنزّل داده تا به اين عالم ظلمانى و سجن طبيعت رسيده و به كسوه الفاظ و صورت حروف درآمده براى استخلاص مسجونين در اين زندان تاريك دنيا و رهايى مغلولين در زنجيره هاى آمال و امانى، و رساندن آنها را از حضيض نقص و ضعف و حيوانيّت به اوج كمال و قوّت و انسانيّت، و از مجاورت شيطان به موافقت ملكوتيّين. از اين جهت، اين كتاب، كتاب دعوت به حق و سعادت است و بيان كيفيّت وصول بدين مقام است؛ و مندرجات آن اجمالاً آن چيزى است كه در اين سير و سلوك الهى مدخليّت دارد و يا اعانت مى كند سالك و مسافر الى الله را. به طور كلى يكى از مقاصد مهمّه آن، دعوت به معرفة الله و بيان معارف الهيّه است ؛ و از همه بيشتر در اين مقصود، توحيد ذات و اسماء و افعال است كه بعضى از آن به صراحت و بعضى به اشارت مستقصى مذكور است.
در اين كتاب جامع الهى به طورى اين معارف، از معرفة الذّات تا معرفة الافعال، مذكور است كه هر طبقه به قدر استعداد خود از آن ادراك مى كنند؛ چنانكه آيات شريفه توحيد، و خصوصاً توحيد افعال، را علماء ظاهر (رضوان الله عليهم) طورى بيان و تفسير مى كنند كه بكلّى مخالف و مباين است با آنچه اهل معرفت و علماء باطن تفسير مى كنند؛ نويسنده هر دو را در محل خود درست مى داند، زيرا قرآن شفاى دردهاى درونى است و هر مريض را به طورى علاج مى كند. چنانكه كريمه «هُوَ الاَوَّلُ وَالآخِرُ وَالظّاهِرُ وَالباطِن»(183) و كريمه «اللَّه نورُ السَّمواتِ وَالاَرْضِ»(184) و كريمه «هُوَ الّذى فِى السَّماءِ اِلهٌ وَفِى الأرْضِ اِلهٌ»(185) و كريمه «هُوَ مَعَكُمْ»(186). و