لِيَعْبُدُوا اللَّه مُخلِصينَ لَهُ الدّين»(152) و: «مَنْ كانَ يُريدُ حَرْثَ الدُّنْيا نُؤتِهِ مِنْها وَمالَهُ فِى الآخِرَةِ مِنْ نَصيبٍ»(153) و: «وَمَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهاجِراً اِلىَ اللَّه وَرَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ المَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ اَجْرُهُ عَلىَ اللَّه»(154). اين آيه شريفه ممكن است متكفّل جميع مراتب اخلاص باشد: يكى هجرت صورى كه به بدن واقع شود. و اين هجرت اگر خالص براى خدا و رسول نباشد، بلكه براى حظوظ نفسانى باشد، هجرت الى الله و رسوله نيست. اين مرتبه اخلاص صورى فقهى است.
ديگر، هجرت معنوى و مسافرت باطنى است كه مبدأ آن، بيت مظلمه نفس است؛ و غايت آن، خداى تعالى و رسول او است كه آن هم به حق برگردد، زيرا رسول آيت و مرآت و نماينده است؛ پس هجرت به او هجرت به حق است؛ «حبّ خاصان خدا حبّ خداست».

فصل سوم: بيان بعضى مراتب اخلاص به طريق اجمال

يكى از مراتب آن، تصفيه عمل است - چه عملى قلبى يا قالبى - از شائبه رضاى مخلوق و جلب قلوب آنها، چه براى محمدت يا براى منفعت يا براى غير آن. و در مقابل اين، اتيان عمل است ريائاً. و اين رياء فقهى، و از همه مراتب ريا پست تر و صاحب آن از همه مُرائيها بى ارزشتر و خسيستر است.
مرتبه دوم، تصفيه عمل است از حصول مقصودهاى دنيوى و مآرب زائله فانيه، گرچه داعى آن باشد كه خداى تعالى به واسطه اين عمل عنايت كند؛ مثل، خواندن نماز شب براى توسعه روزى، و اتيان صلات اوّل ماه مثلاً براى سلامت از آفات آن ماه، و دادن صدقات براى سلامتى، و ديگر مقصدهاى دنيوى. اين مرتبه از اخلاص را بعضى از فقها (عليهم الرحمة) شرط صحت عبادات شمرده اند در صورتى كه اتيان عمل براى رسيدن به آن مقصود باشد. اين، خلاف تحقيق است به حسب قواعد فقهيّه؛ گرچه پيش اهل معرفتْ اين نماز را به هيچ وجه ارزشى نيست و مثل ساير كسبهاى مشروعه است، بلكه شايد از آن نيز كمتر باشد.
مرتبه سوم، تصفيه آن است از رسيدن به جنّات جسمانيّه و حور و قصور و امثال آن از