فصل دوم: مراتب طهور

انسان تا در عالم طبيعت است، در تحت تصرّفات جنود الهيّه و جنود ابليسيّه است. جنود الهيّه جنود رحمت و سلامت و سعادت و نور و طهارت و كمال است؛ و جنود ابليس در مقابل آنهاست. و چون جهات ربوبيّه غلبه بر جهات ابليسيّه دارد، در بدو فطرت انسان را نورانيّت و سلامت و سعادتى است فطرى الهى؛ و تا انسان در اين عالم است با قدم اختيار مى تواند خود را در تحت تصرّف يكى از آن دو قرار دهد.
اگر نور فطرت به قذارات صوريّه و معنويّه آلوده شد، به مقدار آلودگى از بساط قرب و حضرت انس مهجور گردد تا آنجا رسد كه نور فطرت بكلّى منطفى گردد و مملكت يكسره مملكت شيطانى شود و ظاهر و باطن و سرّ و علن او در تصرّف شيطان آيد. پس، شيطان قلب و سمع و بصر و دست و پاى او شود و جميعِ اعضاى او شيطانى شود. و اگر كسى - والعياذ بالله - بدين مقام رسيد، شقىّ مطلق شود و روى سعادت هرگز نبيند. بين اين دو مرتبه مقامات و مراتبى است كه جز حق تعالى كس نتواند احصاء آنها را كند. و هر كس به افق نبوّت نزديك باشد، از اصحاب يمين است ؛ و هر كس به افق شيطنت نزديك است، از اصحاب يسار است.
پس از آلودگى فطرت، تطهير آن ممكن است. تا انسان در اين نشئه است، خروج از تصرّف شيطان براى او مقدور و ميسور و وارد شدن در حزب ملائكة الله، كه جنود رحمانى الهى هستند، ميسّر است. و حقيقت جهاد نفس، كه - به فرموده حضرت رسول صلى الله عليه وآله - از جهاد اعداء دين افضل است و آن جهاد اكبر است.(96) همان خارج شدن از تصرّف جنود ابليس و وارد شدن در تحت تصرّف جنود الله است.
پس، اوّل مرتبه طهارت متسنّن شدن به سنن الهيّه و مؤتمر شدن به اوامر حقّ است.
مرتبه دوم، متحلّى شدن به فضائل اخلاق و فواضل ملكات است.
مرتبه سوم، طهور قلبى است؛ كه آن عبارت است از تسليم نمودن قلب را به حق. پس از اين تسليم، قلب نورانى شود، بلكه خود از عالمِ نور و درجات نور الهى گردد، و نورانيّت قلب به ديگر اعضا و جوارح و قواى باطنه سرايت كند و تمام مملكت نور و نور على نور شود.