فَانْتَشِروا وَلا مُسْتَأْنِسين لِحَديث)⁽¹⁾ .

21 . از غذايى كه براى او آماده شده به قدر كافى بخورد و خجالت نكشد. در روايت است: علامت دوست داشتن برادر دينى بسيار خوردن نزد اوست.⁽²⁾

22 . براى تصرّف در وسايل ميزبان اجازه بگيرد، مانند استفاده از كتاب، تلفن، و ... .

23 . نبايد براى ميزبان خرج تراشى كند. برخى با آوردن كمترين هديه بيشترين توقع را از ميزبان دارند.

18 . حق الناس

توجه به حق الناس از مهمترين دستورهاى اسلامى است و طولانيترين آيه قرآن درباره حق الناس است.⁽³⁾ در بسيارى از ابواب فقه سخن از حق الناس است: در نماز تأكيد بر آن است كه لباس و مكان نمازگزار غصبى نباشد، در معامله و كسب سخن از رضايت طرفين است و... بحث از حق الناس است. مال و جان و عرض مسلمانان حرمت خاصّى دارد و اگر تضييع شود تنها با ندامت و پشيمانى جبران نمى شود. اميرالمؤمنين(عليه السلام)يكى از شرايط توبه را اداى حقوق مردم ذكر نموده است.⁽⁴⁾

اگر كسى از راه حرام مالى به دست آورده بايد برگرداند و اگر آبروى كسى را برده بايد حلاليت بطلبد. براى اين منظور لازم است انسان براى رسيدگى به حقوق ديگران دفترى داشته باشد تا آنجا كه مى داند و مى تواند حقوق ديگران را ادا كند و اگر نمى تواند وصيت كند تا بعد از او بدهى اش را بدهند يا حلاليت بطلبند. نقل شده است كه پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) از يارانش سؤال كرد: آيا مى دانيد مفلسان امّت من چه كسانى هستند؟ گفتند: يا رسول الله، مفلس ما كسى است كه پول و مال ندارد. حضرت فرمود:

المفلس من أُمتى من يأتى يوم القيامة بصلاة و زكاة و صيام، و يأتى قد شتم هذا، و قذف

1 . احزاب(33): 53 .

2 . بحار الأنوارج 75، ص 448 ـ 450، باب 90.

3 . بقره(2): 282.

4 . نهج البلاغهص 549 ـ 550 ، حكمت 417.