فرایند مجوز تدریس و شیوه رتبهبندی اساتید حوزه
مدیر حوزه علمیه استان قم در آستانه سال تحصیلی جدید روند جذب اساتید در حوزه، تصویب طرح استاد معین و رتبه بندی اساتید حوزه را تشریح کرد.
گفتوگو: قربان اسلامی نژاد
وی در این گفتوگو با اشاره به نگاه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت(علیهم السلام) به جایگاه استاد و شاگرد گفت: امام صادق(علیه السلام) نقش استاد را در تربیت و ارتقای دینی طلاب، بیبدیل و پایدار میدانند. این بیان امام نشاندهنده این است که همه فعالیتهای مبلغین و پاداشی که به آنها داده میشود، برای استاد هم در نظر گرفته میشود.
شاگردی که در محضر استاد، کسب فیض میکند و از مباحث اخلاقی و علمی او بهره میبرد، در واقع دینداری خود را به استاد میسپارد؛ اگر این استاد، از خدا بگوید، شاگرد بنده خدا شده و اگر خدای ناخواسته از شیطان بگوید، بنده شیطان شده و این نشاندهنده جایگاه تأثیرگذاری استاد است.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) اولین استاد در عالم خلقت
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) اولین استاد در عالم خلقت و کاملترین عقل بشری است، از همان زمانی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به مکه و مدینه آمدند، اقدام به تربیت۶۰ شاگرد و تأسیس حوزه علمیه کردند. متأسفانه این شاگردان در محاصره مشرکین گرفتار شدند و به شهادت رسیدند.
امیرالمؤمنین(علیه السلام) دومین استاد جامعه بشری
حضرت علی(علیه السلام) دومین استاد جامعه بشری است و آن حضرت در نهج البلاغه، دنیایی از معارف دینی و الهی را در اختیار شاگردان مکتب اهل بیت(علیهم السلام) گذاشته؛ این امر نشان میدهد ائمه طاهرین(علیهم السلام) نقش استادی جامعه را به عهده دارند و کلمات آن بزرگواران برای همگان فصل الخطاب است.
جایگاه ویژه استاد در حوزه
بر این اساس، حوزه علمیه جایگاه ویژهای برای استاد بازکرده و یکی از سنّتهای دیرین حوزه در گذشته، شناسایی شایسته برای تدریس پایههای پایین توسط اساتید و متولیان امر بوده است.
تصویب طرح «استاد معین» در شورای عالی حوزه
در شورای عالی حوزه، شناسایی طلاب قوی برای تدریس پایههای پایین، بهعنوان «استاد معین» به تصویب رسیده؛ استاد معین، طلبه فاضل و قوی است که پایههای پایین حوزه را با موفقیت به پایان رسانده و مدیر مدرسه، توانایی بیان و ارائه مباحث برای طلاب پایههای قبلی را در این طلبه میبیند.
اساتید رسمی
استاد سطح یک، کسانی هستند که از پایه اول تا ششم را تدریس میکنند، تعداد آنها۹۰۰ نفر بوده و در ۴۵ مدرسه علمیه سطح استان به امر تدریس مشغول میباشند. در این مدارس حدود۷ هزار طلبه مشغول تحصیل علوم دینی هستند.
نحوه پذیریش اساتید
اساتید برای تدریس مراحلی را باید بگذرانند. در ابتدا لازم است در مرکز مدیریت، پرونده تشکیل داده، در آزمون شفاهی تدریس شرکت کنند. کسانی که امتیاز لازم را بیاورند، در آموزش مهارتی تدریس پودمانی شرکت میکنند و بعد ازگذراندن این دوره، به آنها مجوز تدریس سطح یک حوزه داده میشود.
تدریس در سطوح عالی
اساتید سطح دو، یک هزار و۲۶۰ نفر میباشند. کسانی که مهارت علمی لازم را در سطح یک، به دست آورده و توانایی خود را برای تدریس سطح بالاتر نشان دادهاند، طی مراحلی در مرکز مدیریت، اجازه تدریس سطح دو یعنی مکاسب و اصول و بعد از مدتی در سطح سه، یعنی کفایه برای آنها صادر میشود.
رتبهبندی اساتید
اساتید حوزه، مانند دانشگاه رتبهبندی و درجهبندی میشوند. این افراد، بعد از شناسایی بهعنوان استاد معین در پایههای اول تا سوم یعنی استاد مقدمات(ادبیات و منطق)، بعد از احراز صلاحیت تدریسی، بهعنوان استاد فقه و اصول در پایه (۴ تا ۶) و بعد از طی مراحلی به عنوان استاد مکاسب و اصول و در مرحله دیگر تحت عنوان استاد کفایه و بعد از رسیدن به مهارت علمی قوی نهایتاً به عنوان استاد خارج، رتبهبندی میشوند.
نقش استاد در تعالی حوزه پررنگ است
اساتید تنها بر اساس احساس وظیفه، تعالی و پیشرفت و ارتقای علمی، رسالت شرعی و دینی وارد صحنه تدریس در حوزه میشوند واین افراد مانند اساتید دانشگاه نیستند که از امتیاز خاصی بهره ببرند و حقوق و مزایای خاصی هم دریافت نمیکنند.
فرایند مجوز تدریس خارج در حوزه
بر اساس قانون شورای عالی حوزه، کسانی که ۱۵ سال در سطوح عالی تدریس کرده باشند، بعد از طی فرایندی مانند قبولی در مصاحبه علمی و احراز صلاحیت علمی و اخلاقی و همچنین ارائه نوار درسی، مجوز تدریس برای تدریس خارج فقه و اصول برای آنها صادر میشود.
دو شیوه رایج تدریس در حوزه
برای تدریس در حوزه دو روش رایج وجود دارد. اول استاد تمام درس را قبل از متن به اختصار بیان میکند و بعد تطبیق متن را شروع میکند، یعنی از بین ۴۵ دقیقه تدریس، حدود۲۰دقیقه ازخارج متن توضیح داده میشود و در ادامه شروع به تطبیق میکند.
شیوه دوم
استاد درس روز را به چند بخش و یا پاراگراف تقسیم میکند؛ هر پاراگرافی را در ابتدا توضیح داده، بعد متنخوانی صورت میگیرد و در مرحله دیگر، بخشهای بعدی به همین ترتیب تدریس میشود.
بهترین روش تدریس
روش خوب در تدریس این است که استاد ابتدا نمایی کلی از بحث را مطرح کرده، سپس ارتباط درس را با بحث قبل مشخص کند، بعد هر بخشی را مفصّل توضیح و در ادامه با متن تطبیق نماید، این روشی است که اجرا شده و مورد استقبال شاگردان و طلاب قرار گرفته است.
تقریرنویسی
نوشتن درس، مهم، ولی نکتهبرداری از درس، مهمتر است؛ زیرا نکتهبرداری از درسها، باعث تقویت بیشتر طلبه میشود، در درس خارج، جزوه پخش میشود، ولی نباید به این مسأله بسنده کرد؛ طلبه درس خارج باید متفکر بار بیاید و بیاندیشد و به جزوههای استاد اکتفا نکند. معنای تقریرنویسی این است که شاگرد ابتدا بحث را خوب بفهمد، بعد بنویسد و زمانی که در مطالعات وسیع به مباحث جدید رسید، آن را هم بنویسد و در مراحل بعدی با توجه به مطالب استاد و مطالعات وسیع به نظراتی که رسیده آن را بنویسد، در نهایت نتیجه "تقریرنویسی"، "حاشیه زنی"، "خوب مطالعه کردن" و "فهمیدن"، اجتهاد میشود.
درس خارج چه درسی است
دروس خارج، متن محور نیست، بلکه در شعاع وسیعتر از مکاسب وکفایه، مباحث مطرح میشود. اگرچه ترتیب موضوع استاد بر اساس کتب عروه و یا تحریر الوسیله و یا منهاج است، اما مباحثی که استاد مطرح میکند، خارج از این کتابها است؛ ترتیب بحث برای این است اگر طلبه خواست به این کتابها مراجعه کند، اطلاع از ترتیب بحث داشته باشد.
برگزاری حداقل۱۰ درس خارج در موضوعهای جدید فقه
حوزه پویا و بهروز تشیّع، همیشه در مسائل مستحدثه و بهخصوص در بحث فقه مضاف، ورود کرده؛ به همین دلیل بعضی بزرگان در درس خارج، فقه الولایه، العقود و معاملات روز و فقه رسانه را بیان کردند.
یکی از برنامههای مسؤولین حوزه، بر اساس مطالبات رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال تحصیل جدید، برگزاری حداقل۱۰ درس خارج در موضوعات فقهی جدید مانند: فقه التربیه و فقه الجامعه و ... است که مورد نیاز نظام و جامعه نیز میباشد.
درباره به اجرا درآمدن این مباحث در سال جدید تحصیلی، با اساتید توانمند و شناخته شده درس خارج نیز هماهنگیهای لازم صورت گرفته است.
نقش مراجع در اداره حوزه
مراجع تقلید همه مراحل استادی را گذراندهاند، به مقام مرجعیت رسیدهاند و سکاندار حوزه هستند. امام راحل و رهبر معظم انقلاب هم تأکید زیادی در مورد جایگاه و شأنیت عظیم مرجعیت داشته و دارند.
نقش استاد در اثرگذاری
درباره تأثیرگذاری کلام استاد، لازم است به روایتی از نبی مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله) اشاره کنم. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند: زمانی شخص، در دیگران اثرگذار است که سخن از قلب او برخیزد، یعنی خود اهل عمل باشد، اما وقتی کلامی از زبان برخیزد قطعا بر جان هم نمیشیند، یعنی اینکه نمیتواند اثرگذار باشد. مرحوم آیت الله مشکینی یکی از اساتید اثرگذار در حوزه بود؛ وقتی درس اخلاق میگفت، حدیث و روایت بیان میکرد، آنقدر در طلاب اثر میگذاشت که طلبه در همان درس گریه میکرد.
در همین حوزه، برخی اساتید آنقدر بر روی هوای نفس خود کار کرده و آن را مهار مینمودند، زمانی که با کسی سخن میگفتند، با همین سخن نافذ خود، نفس شاگرد و طلبه را نیز مهار میکردند.
خاطره
زمانیکه در حوزه علمیه اصفهان درس میخواندم، شیخ اسماعیل کرباسی استاد کتاب معالم بود. با اینکه معالم کتاب اخلاقی نیست، اما وقتی با بسم الله شروع میکرد، ابتدا روایت اخلاقی میگفت. این روایت، آنقدر در طلبه اثر میگذاشت که شاگردان را تحت تأثیر قرار میداد. این اثرگذاری از سنّتهای حوزه بوده و لازم است اساتید در سال تحصیلی جدید، اهتمام ویژهای به احادیث اخلاقی داشته و در ابتدا یا انتهای درس، از اینگونه مباحث غافل نباشند.
استاد انقلابی
حوزه علمیه، مهد و علت محدثه انقلاب است و در جریان پیروزی انقلاب اسلامی نقش بسیار پررنگ داشته؛ زمانیکه مردم دیدند روحانیت و طلاب برای برپایی انقلاب حرکت کردند و در جلوی مدرسه حجتیه خون آنها ریخته شد، همین مسأله عاملی شد تا مردم مبارز در شهرهای مختلف تبریز، تهران و مناطق دیگر نیز به حرکت در بیایند و به حمایت از انقلاب و حوزه بپا خیزند.
این حرکت و خیزش مردمی اتفاقی نبود، بلکه تأثیر کلام امام راحل و اساتید حوزه مانند مرحوم آیات خزعلیها و مشکینیها و دیگر اساتید عامل این خیزش بود و با سخنان نافذ خود منشأ خیرو برکت بودهاند.
بر همین اساس، رهبر انقلاب روی حوزهای که مهد انقلاب بوده و باید مهد انقلاب باقی بماند، تأکید فراوان کرده؛ چرا مردم انقلاب کردند، چون مراجع و روحانیت و حوزه به انقلابی بودند.
اگر حوزهای که پیشقدم کار بوده، چنانچه خدایی ناخواسته دچار چالش شود، تأثیری مسقیم روی نظام و جامعه میگذارد و به همین دلیل، جامعه هم منفعل از انقلاب خواهد شد.
بر این اساس همه خدمتگزاران در پاسداشت، ترویج و انتقال معارف انقلاب وظیفه خود میدانند به بهترین صورت برای انتقال این معارف به جامعه و حوزویان، برنامهریزی دقیق انجام دهند تا حوزه در عین حال که علت محدثه است، علت مبقیه هم باقی بماند و جامعه همیشه پشت سر روحانیت حرکت کند.
منبع: خبرگزاری حوزه