چگونگی آموزش و ارزیابی در حوزه

ارزشیابی در نظام های آموزشی دو جنبه کلی دارد: ارزشیابی یادگیرندگان، با آزمون علمی؛ و ارزشیابی سازگار نظام آموزشی.

قسمت دوم

6 . روش مطالعه

مطالعه به شیوه سنتی، ویژه حوزه است.استاد مرتضی مطهری (ره) مراحل تحصیل طلاب علوم دینی، را چنین بیان می کند:

مرحله اول: گرفتن درس «یادگیری»

مرحله دوم: مطالعه دقیق «خواندن»

مرحله سوم: مباحثه

مرحله چهارم: نوشتن

مرحله پنجم: تدریس

مراحل یاد شده، بعد شناختی و طبقات مربوط به شکل یادگیری دانش و معلومات اساسی و مقدماتی را شامل می شود.

به برکت همین مراحل است که کیفیت فراگیری و یاد داری مطالب و توان مراجعه به مطالب یاد گرفته شده در هنگام نیاز، در طلاب حوزه های دینی بالاتر است. استاد مطهری، ویژگی تعمّق طلاب در یادگیری مطالب را مرهون مراحل یاد شده می داند.

7. روش تحقیق

طلاب پس از مرحله تدریس و با حتی پیش از آن، کار پژوهش را آغاز می کنند. منظور از تحقیق در اینجا، پرداختن به فعّالیت های صرف تحقیقی، مانند تلاش برای پاسخ علمی دادن به یک سؤال، یا پژوهش در باره یک فرضیه علمی است. از این روی، روش و یا روش های تحقیق شناخته شده ای در میان طلاب،برای پژوهش وجود ندارد. بدین معنا که روش تحقیق منحصر به فرد، یا روش تحقیق تجویزی در حوزه علمیه وجود ندارد. در مقایسه با سایر نظام های آموزشی که به طور معمول از روش تحقیق دیویی در پژوهش های خود بهره می برند، استفاده از این شیوه در حوزه علمیه فراگیر نیست. تنها، به تازگی در بعضی مقاطع تحصیلی، این شیوه، در قالب درس روشِ تحقیق ارائه شده است.

البته به طور سنتی، استفاده از روش استقرا و قیاس، در تحقیقات حوزوی همواره مرسوم بوده و تحقیقات فراوانی با همین روش ها انجام شده و به مسائل متعددی پاسخ داده شده است. لیکن الگوی شناخته شده و منحصر به فردی برای طلاب آموزش داده نشده و معرفی نگردیده است.

اینک، مرکز مدیریت حوزه علمیه با تشکیل معاونت پژوهشی با هدف بالا بردن سطح کمی و کیفی و روز آمدن کردن پژوهش های حوزوی و اهداف پژوهشی دیگر، به سمت این اهداف پیش می رود.

ب) روش های ساختی

روش های ساختی به روش های برنامه ریزی، تصمیم گیری و اداره نظام آموزشی مربوط می شود. در این روش ها عبارت اند:

1 . روش برنامه ریزی

به طور کلی، برنامه ریزی در هر نظام آموزشی ابعاد زیر را فرا می گیرد: برنامه ریزی آموزشی، برنامه ریزی درسی، برنامه ریزی مالی و تشکیلات، و غیره. در اینجا به دو جنبه از ابعاد برنامه ریزی اشاره می کنیم:

1. 1 . برنامه ریزی آموزشی

مدیریت آموزشی در حوزه علمیه سه مرحله دارد: 1 ـ برنامه ریزی 2 ـ اجرا 3 ـ نظارت. عملیاتی ساختن این مراحل به عهده معاونت آموزشی حوزه و نهادهایی مانند: شورای آموزشی، مدیریت آموزش، مدیریت برنامه ریزی آموزشی، مدیریت امتحانات، مدیریت امور مدارس و مدیریت مدارج علمی است.

1.2.برنامه ریزی درسی

برنامه های درسی در شورای عالی برنامه ریزی و با نظر متخصصان و صاحب نظران هر یک از مواد درسی تنظیم می شود. در این مرحله، سر فصل ها و مشخصات دروس، از نظر تعداد واحد (زمان لازم برای تدریس هر درس) و اهداف آموزشی، مشخص می شود و برای اجرا به مدارس و حوزه های علمیه ابلاغ می گردد. برنامه ریزی درسی مرکز مدیریت در حوزه علمیه قم، به صورت متمرکز صورت می گیرد. یعنی محتوای آموزشی به صورت یکسان تعیین و ابلاغ می شود. بنابراین، از این جهت، نوعی هماهنگی میان مدارس زیر پوشش مرکز مدیریت حوزه علمیه قم وجود دارد.

2 . روش مدیریت و تصمیم گیری

روش های تصمیم گیری در سازمان ها و نظام های آموزشی،از جهت میزان مشارکت دادن سطوح پایین تر در تصمیم گیری ها به دو دسته تقسیم می شود: 1 ـ تصمیم گیری متمرکز 2 ـ تصمیم گیری غیر متمرکز. هر یک از این دو روش در وضعیت های مختلف، نقاط قوت و ضعفی دارند.

تصمیم گیری، در حوزه علمیه، سالیان سال به صورت غیر متمرکز صورت گرفته است؛ بدین معنا که مرکز یا اداره خاصّی، مسئول تصمیم سازی و ابلاغ آن به مدارس نبوده است. این شیوه، سبب پراکندگی و بی نظمی و نداشتن سازماندهی مشخص، در فعّالیت های آموزشی حوزه می شد. نبود وحدت روش، عدم توزیع مناسب امکانات و منابع ،از نتایج دیگر روش غیر متمرکز بوده است. با تأسیس مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، حرکت به سمت به کارگیری روش متمرکز در مدیریت و تصمیم گیری آغاز شد.

. بنابراین، به نظر می رسد، که مدیریت حوزه علمیه، در کنار به کار گرفتن روش متمرکز در تصمیم گیری ها، بهتر است از مشارکت حوزه های صنفی نیز بهره ببرد تا تعادلی میان کیفیت و میزان مشارکت در تصمیم گیری ها ایجاد شود و تصمیمات، اجرایی تر شوند.

3 . روش ارزشیابی

ارزشیابی در نظام های آموزشی دو جنبه کلی دارد: ارزشیابی یادگیرندگان، با آزمون علمی؛ و ارزشیابی سازگار نظام آموزشی. در زیر، هر یک از این دو جنبه را در حوزه علمیه بر می رسیم:

3 . 1 . ارزشیابی یادگیرندگان (آزمون و علمی)

آزمون علمی در حوزه علمیه، تنها در پایان دوره های آموزشی صورت می گیرد و یادگیرندگان به طور معمول، عموما در طول دوره ارزشیابی نمی شوند.ارزشیابی پایانی به دو صورت کتبی و شفاهی انجام می گیرد. امتحانات پایانی سطح یکم (دروس مقدماتی) را مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، به طور متمرکز در زمان معینی برگزار می کند. در این آزمون،. بخشی از سؤال های امتحان کتبی را استاد، و بخش دیگر را مرکز مدیریت حوزه طرح می کند.

برگزاری امتحان های شفاهی و کتبی پایه های اول و دوم سطح دوم (دروس عالی)به عهده مرکز مدیریت حوزه علمیه است. برای ارزشیابی پایه سوم سطح دوم، لازم است تقریرات طلاب از درس استاد مربوط (جزوات درسی) به مرکز مدیریت حوزه ارائه شود.

4. 2 .ارزشیابی نظام آموزشی

کار ارزشیابی نظام آموزشی حوزه علمیه، در دفتر طرح و برنامه و اداره نظارت و پیگیری صورت می پذیرد. دفتر طرح و برنامه،زیر نظر مدیریت حوزه علمیه قم است.در گذشته، نظام آموزشی حوزه، مکانیسم ارزشیابی نداشت. هم اینک نیز مرکز یا واحدی که همه اجزای نظام آموزشی حوزه را به طور مستمر و با استفاده از روش های دقیق، ارزیابی نماید، وجود ندارد.البته ارزشیابی هایی به طور پراکنده، در برخی واحدها انجام می گیرد که از آن جمله است: ارزشیابی کارکنان، در دفتر طرح و برنامه؛ و ارزیابی متون آموزشی، در واحد تدوین متون آموزشی حوزه های علمیه برادران و خواهران؛ و ارزشیابی برنامه های آموزشی، در مدیریت برنامه ریزی آموزشی.

منبع:حوزه نت                                                تنظیم:نقدی-حوزه علمیه تبیان