زرقانى مىگويد: معروف ميان نويسندگان فن علوم قرآنى اين است كه اولين زمان ظهور
اين اصطلاح، قرن هفتم است; ولى در دارالكتب المصرية به كتابى از على بن ابراهيم
بن سعيد، مشهور به حوفى (م430ق. ) برخوردم به نام البرهان فى علوم القرآن در
سى مجلد، كه پانزده مجلد آن فعلا موجود است.
بنابراين، مامىتوانيم تاريخ
اين فن را آغاز قرن پنجم بدانيم.
(15)
وى پس از بحثى در تاريخچه علوم قرآنى چنين نتيجهگيرى مىكند: علومقرآنى، بهصورت
يك فن از اواخر قرن چهارم بهدست ابراهيمبنسعيد حوفى به وجود آمد و در قرن
ششم و هفتم هجرى در دامان ابن جوزى (م597ق. ) و سخاوى (م641ق. ) و ابوشامه
(م665ق. ) پرورش يافت.
در قرن هشتم به همت زركشى و در قرن نهم با تلاش
كافيجى و جلال الدين بلقينى به كمال خويش رسيد.
آنگاه در پايان قرننهم و
آغاز قرن دهم، سيوطى تكسوار اين ميدان، آن را به جنبش و اهتزاز درآورد.
(16)
تدوين جامع انواع علوم قرآنى، از قرن هشتم با تاليف كتاب البرهان فى علوم القرآن
اثر زركشى آغاز مىگردد.
جامعيت كتاب وى در زمينه انواع علوم قرآنى تا آن
زمان بىسابقه بود، بهگونهاى كه سيوطى ضمن انتقاد از پيشينيان خود به جهت عدم
تدوين كتابى جامع در زمينه انواع علوم قرآنى، پس از مطالعه البرهان اظهار سرور
و شادمانى نموده خود نيز به تاليف كتابى مبسوط در همين زمينه مصمم مىگردد.
(17)
كتاب الاتقان فى علوم القرآن، نوشته جلال الدين سيوطى (م911ق. )، از جمله
مهمترين منابع علوم قرآنى است.
يكى از منابع مهم سيوطى در اين اثر، خود
كتاب البرهان بوده است.
پس از الاتقان رشد و بالندگى نگارش و تدوين علوم قرآنى تا مدتها متوقف گرديد،
بيشتر نگارشهاى علوم قرآن، تنها در زمينههايى خاص صورت گرفته از شدت آهنگ
گرايش به علوم قرآنى كاسته شد.
خوشبختانه در قرن اخير دانشمندان فراوانى در زمينههاى مختلف علوم قرآنى تاليفات
گرانسنگى عرضه نمودهاند كه به بعضى از آنها اشاره مىشود: علامه مجاهد محمد
جواد بلاغى، در مقدمه تفسير خويش آلاء الرحمن.
محمد عبد العظيم زرقانى، مناهل العرفان فى علوم القرآن.
دكتر صبحى صالح، مباحث فى علوم القرآن.
ابو عبد الله زنجانى، تاريخ القرآن.
دكتر محمود راميار، تاريخ قرآن.
دكتر سيد محمد باقر حجتى، پژوهشى در تاريخ قرآن كريم.
آية الله العظمى خوئى، البيان فى تفسير القرآن.
علامه طباطبائى، قرآن در اسلام.
محمد هادى معرفت، التمهيد فى علوم القرآن.
دكتر داود العطار، موجز علوم القرآن.
سيد جعفر مرتضى عاملى، حقائق هامة حول القرآن الكريم.