البته بحث وافي و همه جانبه پيرامون اين گونه مسائل، مجال وسيعتري را مي طلبد. از اين رو،در اينجا با توجه به بعد عقيدتي آنها و با شيوه اي متناسب با نگارش اين کتاب، تنها به بيان اساسي ترين نکات مي پردازيم.

کمال حقيقي انسان

اگر درخت سيبي را با درخت بي ثمري مقايسه کنيم درخت سيب را ارزشمندتر از درخت بي ثمر مي شماريم. و اين قضاوت، تنها به خاطر استفاده بيشتر از درخت ميوه دار نيست بلکه درخت ميوه دار از آن جهت که وجود کاملتري دارد و آثار وجودي بيشتري از آن، پديد مي آيد ذاتا ارزشمندتر مي باشد. ولي همين درخت سيب در صورتي که آفت زده شود و از مسير تکاملش منحرف گردد ارزش خود را از دست مي دهد و حتي ممکن است منشا آلودگي و زيانهايي براي ديگران نيز بشود.

انسان هم در مقايسه با ساير جانداران همين حکم را دارد و در صورتي که به کمال لايق خودش برسد و آثار وجودي متناسب با فطرتش ظاهر گردد ارزشمندتر از آنها خواهد بود ولي اگر دچار آفات و انحرافات شود ممکن است از ساير حيوانات هم پست تر و زيانبارتر گردد چنان که در قرآن کريم، بعضي از انسانها بدتر از همه جنبندگان (1) و گمراهتر از چارپايان (2) شمرده شده اند.

از سوي ديگر، اگر کساني درخت سيب را فقط تا هنگام شکوفه دادن ديده باشند گمان مي کنند که اوج شکوفايي آن همان است و ديگر کمال بالاتري ندارد. همچنين کساني که تنها کمالات متوسط انسان را مشاهده کرده اند نمي توانند به حقيقت و کمال نهايي او پي ببرند و تنها کساني مي توانند ارزش واقعي انسان را بشناسند که به کمال نهايي وي آشنا باشند.

اما کمال حقيقي انسان از قبيل کمالات مادي و طبيعي نيست زيرا چنان که قبلا بيان شد انسانيت انسان، بستگي به روح ملکوتي دارد و تکامل انساني هم در حقيقت، همان تکامل روح است که با فعاليت اختياري خودش حاصل مي شود خواه فعاليت دروني و قلبي باشد و خواه

1. انفال/22.
2. اعراف/179.