در محل جر است لازم به يادآوري است كه
نحويون اين آيه را شاهدي بر حذف مضاف و جانشين شدن مضاف اليه در اعراب از
آن مي دانند و تقدير آيه را اينگونه بيان مي كنند : جاء امر ربك . (و) حرف
عطف (الملك) عطف بر ربك (صفا صف) حال براي تأويل : مصطفين .
تذكر : در برخي از موارد حال به صورت جامد مي آيد و به تأويل مشتق برده مي
شود يكي از آن موارد زماني است كه حال دلالت بر ترتيب داشته باشد مانند :
ادخلوا رجلاً رجلاً اي : مرتبين و صفا صفا در اين آيه نيز از همين مورد مي
باشد و اما در نصب جزء دوم اقوالي است : 1- اين دو جزء روي هم رفته حال مي
باشد لذا جزء دوم نيز مانند جزء اول منصوب به عامل مقدم است 2- جزء دوم
تأكيد جزء اول است 3- جزء دوم صفت براي جزء اول است 4- جزء دوم منصوب به
جزء اول است زيرا جزء اول حال قرار گرفته است و به اعتبار معناي مشتقي خود
، عمل مي كند 5- جزء دوم معطوف بر جزء اول است به تقدير فاء يا ثم .
(و) حرف عطف (جيء) فعل مجهول (يومئذ) مضاف و مضاف اليه ظرف متعلق است به
جيء و برخي احتمال داده اند كه اين ظرف بدل از اذا باشد در اين صورت متعلق
به يتذكر است (بجهنم) جار و مجرور متعلق به جي و در محل رفع نايب فاعل براي
جيء و جمله جيء ... عطف بر جمله شرط اذا است و در محل جر مي باشد . (يومئذ)
مضاف و مضاف اليه ظرف ، بدل است از اذا لذا مانند اذا متعلق است به يتذكر
(يتذكر الانسان) فعل و فاعل جمله جواب اذا است و محلي از اعراب ندارد (و)
حاليه (اني) اسم استفهام در محل نصب ظرف مكان است و متعلق به عامل محذوف ،
خبر مقدم (له) جار و مجرور متعلق است به همان عاملي كه اني متعلق به آن است
(الذكري) مبتداي موخر و جمله اني ... در محل نصب است بنابر حاليت (يقول)
فعل و فاعل جمله يا بدل اشتمال است از جمله يتذكر الانسان و محلي از اعراب
ندارد و يا استيناف بياني است كه جواب از سوال مقدر واقع شده است كه در اين
صورت نيز محلي از اعراب ندارد اما سوال مقدر : ماذا
