ته اینجانب احمد بهشتى در سال 1314 شمسى در اسلام آباد (میانده سابق) از روستاهاى بخش شیبكوه شهرستان فسا در خانوادهاى روحانى متولد شدم.پدرم مرحوم حجّة السلام و المسلمین حاج شیخ عبدالمجید بهشتى در روستاهاى بخش مزبور و روستاه...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : يکشنبه 1385/12/13 ساعت 13:27
آیت الله استاد آقاى دکتر احمد بهشتی دامت برکاته
پدرم مرحوم حجّة السلام و المسلمین حاج شیخ عبدالمجید بهشتى در روستاهاى بخش مزبور و روستاهاى بخش كردیان جهرم اقامه نماز جمعه و جماعت مىكرد و از طریق منبر به ارشاد مردم مىپرداخت. او به قدرى در معاشرت با مردم صفا و صمیمیّت داشت كه كمتر كسى بود كه تحت تأثیر تذكرات، مواعظ و رهنمودهایش قرار نگیرد. در مبارزه با منكرات، سرسخت و صریح اللّهجه و بى پروا بود. به همین علّت، هم احترام و هم رعب داشت و با وجود و حضور او حتى خوانین و مالكان به خود اجازه تخلّف و كجروى نمىدادند.
ساده زیستى، زهد و پارسایى، اخلاص و پرهیز از تجمّلات به او جاىگاه معنوى بسیار با اهمّیّتى بخشیده بود. به یاد دارم یكى از مالكان متدیّن منطقه جهرم كه اهل ذكر و ورد و تهجّد و توسّل بود(مرحوم حاج محمد حسن دهقانى) مىگفت: من در تمام عمرم در نماز به دو كس اقتدا كردهام: یكى مرحوم آیةاللّه حاج میرزا آقا اصطهباناتى - كه از مراجع مقیم نجف بود - و دیگرى پدر تو مرحوم حاج آقا بهشتى.
او تا سال 1345 شمسى در قید حیات بود. در آن سال بر اثر یك بیمارى مزمن و طولانى دار فانى را وداع گفت و به لقاى خداوند نایل گشت. عشق وافرى به اهل بیت(ع) داشت. به هنگام روضهخوانى، خودش بیشتر از مستعمان مىگریست. او چند سال پیش از ارتحال در روستایى كه زادگاهش بود، بر تپّهاى به نام قلات براى خود قبرى حفر كرد و گاهگاهى تنها به آنجا مىرفت و لحظاتى در قبر مىخوابید تا همواره به یاد موت باشد و اكنون نیز در همانجا مدفون است. پیش از او كسى در آنجا دفن نشده بود؛ ولى اكنون عدّهاى از افراد مؤمن - و از جمله فرزند شهیدم دكتر محسن بهشتى طبق وصیّت خودش - در آنجا مدفوناند.
مادرم نیز نمونه زهد و پارسایى و تقوا و تهجّد بود. او در سال 1367 شمسى به زیارت بیت اللّه الحرام تشرّف یافت. حوادث تلخ آن سال كه منجر به شهادت چهارصد نفر از حاجیان ایرانى شد، به او صدمات شدیدى وارد كرد. در نتیجه بیمار شد و سه روز بعد از بازگشت به ایران از دنیا رفت و در كنار همسر خود به خاك سپرده شد.
در دوران كودكى
من، روستاى ما مدرسه نداشت؛ ولى مكتبخانه داشت. چند ماهى در زادگاهم و چند ماهى در روستاى موسویه جهرم (دهزیر سابق) به مكتبخانه رفتم و قرآن و سواد فارسى را آموختم. سپس نزد پدرم به آموزش نصاب الصّبیان، جامعالمقدّمات، شرح قطر، سیوطى، تبصرة المتعلّمین علّامه حلّى و شرائعالاحكام پرداختم.
تولد و دوران كودكىدوران تحصیل
مهاجرت به قم
فعّالیّتهاى قلمى
تألیفات و ترجمهها
تدریس در حوزه و دانشگاه
فعّالیّتها و مبارزات سیاسى و اجتماعى
الف) قبل از پیروزى انقلاب
ب) بعد از پیروزى انقلاب پدر و مادرم شدیداً به تحصیل فرزندان خود علاقه داشتند. از این رو، در سال 1328شمسى به همراه پدرم به شیراز آمدم و در مدرسه آقاباباخان مشغول تحصیل علوم حوزوى شدم. در آن سالها از محضر مرحوم آیةاللّه حاج سیّد حسین آیةاللّهى - كه بعدها امام جمعه جهرم شد و سال گذشته(1379ش.) از دنیا رفت - و برادر بسیار خوش استعدادش مرحوم حجّة الاسلام و المسلمین حاج سیّد حسن آیةاللّهى بسیار بهره بردم.
پدرم عائلهمند بود و خرج تحصیل فرزندان را به سختى تأمین مىكرد. مادر ما با مختصر كار بافندگى، كسرى مخارج ما را كه روزانه از ده ریال تجاوز نمىكرد، فراهم مىساخت.
در عین حال خداوند، هم به ما همّت و پشتكار داده بود و هم تدریجاً اسباب موفقیّت و توسعه زندگى را خودش فراهم كرد.
با بهرهگیرى از محضر اساتیدى چون مرحوم آیة اللّه حاج عالم آیةاللّهى و مرحوم آیةاللّه حاج شیخ محمد على موحّد - كه مدرسه آقا بابا خان را اداره مىكرد - كم كم دو جلد لمعه، معالم و قوانین را تمام كردم و با انتقال به مدرسه هاشمیّه شیراز - كه متأسّفانه اینك در حال انهدام است - نزد مرحوم آیةاللّه حاج میرزا على اكبر ارسنجانى كه مدرّس و سرپرست مدرسه مزبور بود به تحصیلاتم ادامه دادم و پس از كودتاى 28 مردادماه 1332 با مرحوم آیةاللّه حاج سیّد نور الدّین حسینى كه سرپرستى مدرسه خان شیراز را بر عهده داشت و این حقیر چند ماهى در آن مدرسه اقامت داشتم، آشنا شدم و در جلسات درس تفسیر وى كه رونق خاصّى داشت، حضور یافتم. این آشنایى منشأ تحوّل روحى من بود. او مجتهد و مرجعى سیاستمدار بود و عملاً پیوند دین و سیاست را تجربه مىكرد. در ماجراهاى سیاسى فعّال بود. در اعدام نوّاب صفوى و یارانش در جلسات درس و منبرها زبان به اعتراض گشود. با بهائیت شیراز - با وجود سیاست مماشات رژیم - درگیر شد و شخصاً دستور تخریب خطیرة القدس را كه در خیابان احمدى شیراز بود، صادر كرد و خود بر این كار ناظر بود و افسرى كه براى مقابله آمده بود، مجروح گردید، شاید سال 1333 شمسى بود كه به پیشنهاد و اصرار آن مرحوم، اینجانب لباس روحانیّت پوشیدم. او در سال 1335 شمسى در روز ولادت امیرالمؤمنین على(ع) زندگى را بدرود گفت و چون مرگش غیر مترقّبه بود، همه گفتند: توطئهاى در كار بوده است. فقدان او در من تأثیر دردناكى داشت و در رثایش اشعارى سرودم.
در اینجا باید یادى هم از مرحوم آیةاللّه حاج شیخ ابوالحسن حدایق، مدرّس و سرپرست مدرسه منصوریّه شیراز كنم كه در زهد و پارسایى و اخلاص، شهره آفاق بود و اینجانب مدّت كوتاهى در درس رسائل ایشان حضور یافتم و از انفاس قدسیّه ایشان بهرهها گرفتم.پ
س از رحلت مرحوم آیةاللّه حاج سیّد نورالدّین، تصمیم گرفتم كه از محضر مرحوم آیةاللّه حاج شیخ بهاءالدّین محلّاتى بهرهمند شوم. درس خارج اصول ایشان و درس نزدیك به خارج مكاسب ایشان كه صبح و عصر برگزار مىشد و درس تفسیر ایشان كه مدّت كوتاهى ادامه یافت، براى من بسیار ارزنده و آموزنده بود. او نیز روحانى متین و موقّر و سیاستمدارى بود. او از شا گردان برجسته آقا ضیاء عراقى و خود از مراجع تقلید بود. او درایت، متانت، فقاهت، سیاست و اخلاق را به هم آمیخته بودو در تهذیب و تربیت نفوس، ید طولایى داشت.
در اینجا ناگزیرم از استاد كفایه خود مرحوم آیةاللّه حاج شیخ محمود شریعت زرقانى هم یاد كنم. درس اصول او در خانه، گویى حوزه پربار نجف را به شیراز آورده بود. زمانى كه در قم قسمتى از درس كفایه مرحوم آیة اللّه سلطانى طباطبائى را درك كردم، به حق شهادت دادم كه شریعت از سلطانى چیزى كم ندارد. جز اینكه سلطانى در حوزه بزرگى چون حوزه قم تدریس مىكرد و او در حوزه كوچكى چون حوزه شیراز.
از تحصیلات كلاسیك هم گزارشى بدهم. من علاقه داشتم كه از علوم روز بیگانه نباشم و حتماً مدرك تحصیلى بگیرم. از اینرو، پس از گذراندن امتحانات متفرّقه ششم ابتدایى در سال 1333 شمسى طى سه سال پیاپى دروس دوره متوسّطه را به صورت داوطلب، امتحان دادم و در سال 1336 شمسى به اخذ دیپلم متوسّطه در رشته ادبیّات نایل شدم. آن سالها انجام چنین كارى جرأت و جسارت مىخواست. روحانیّت، به دلیل ضربههایى كه از رژیم خورده بود، از اینگونه كارها استقبال نمىكرد. براى همین من نتوانستم در مدرسه آقاباباخان ادامه تحصیل دهم، چرا كه مدرّس مدرسه مزبور، به شدّت مخالفت مىكرد. با ورود به مدرسه خان و مدرسه هاشمیّه، این محدودیّت كم شد یا به صفر رسید. در سال 1335 شمسى كه امتحانات پنجم متوسّطه را مىگذرانیدم، دو سه ماهى در محضر درس مرحوم آیةاللّه حاج سیّد نورالدّین حاضر نشدم. پس از پایان امتحانات، یك روز بعدازظهر به منزل ایشان رفتم. چند نفر از طلّاب هم حاضر بودند. او علّت غیبت مرا از درس جویا شد. من كه قدرى بیمناك بودم، از دادن جواب صریح طفره رفتم و بهطور سربسته گفتم كه گرفتار بودم؛ ولى یكى از طلّاب مرا لو داد و گفت: درس جدید مىخواند. حقیقتاً دچار اضطراب شدم. نمىدانستم چه واكنشى نشان مىدهد؛ ولى او زبان به تحسین گشود و گفت: زبان هم مىخوانید؟ گفتم: آرى. گفت: بسیار خوب است. طلّاب و علماى آینده باید از علوم روز و زبان خارجى اطلاع داشته باشند. او با این سخن خود، شوق وافرى در من نسبت به فراگیرى علوم، ایجاد كرد.
به هر حال، تا سال 1338 شمسى در شیراز ماندم و از محضر علما و بزرگانى كه اكنون همه آنان در خاك آرمیده و به جوار رحمت حق شتافتهاند، بهره بردم.پدرم اهل فلسفه نبود؛ ولى بسیار علاقه به فلسفه داشت و همواره مرا تشویق مىكرد كه فلسفه بخوانم. مرحوم آیةاللّه حاج سیّد نورالدّین شدیداً گرایش فلسفى داشت و در بحثهاى تفسیرى كاملاً از فلسفه مایه مىگذاشت. خودش مىگفت: بهترین مفسّر كسى است كه ملل و نحل بداند. او خودش اظهار مىداشت كه بر اسفار حاشیه نوشته است. او فقیه، متكلّم، اصولى، مفسّر و فیلسوف و به قول خودش عالم ملل و نحل بود. مىگفت: براى خواندن فلسفه از پدرش اجازه گرفته است. پدر به این شرط اجازه داده است كه او در فلسفه، مقلّد نباشد.
در شیراز، تنها استاد پر مایه و جامع حكمتین، حضرت سیّد حسین جهبذ - كه در لباس روحانیّت، الگوى خدمت بىریا و بى توقّع بود و با مختصرى كشاورزى امرار معاش مىكرد و روزانه در حجره كوچك خود در مدرسه هاشمیّه به طلّاب، علم و عمل مىآموخت - تدریس فلسفه را بر عهده داشت، این زمینهها شوق فلسفه آموختن را در قلب جوانى چون من - كه شدیداً تحت تأثیر پدر و اساتید گرانمایهام بودم و علماً و عملاً آنان را اسوه و الگوى خودم قرار داده بودم - شدّت بخشید؛ ولى در عین حال، محتاط بودم. ناچار از مدرّس مدرسه هاشمیّه مرحوم آیةاللّه ارسنجانى كسب تكلیف كردم. او كه همواره مشوّق و ناظر بر كارها و برنامههاى من بود، بزرگوارانه به من فرمود: اگر شخص دیگرى با من مشورت مىكرد، مىگفتم: نخوان؛ ولى به تو مىگویم: بخوان. درود بر روان پاك او و همه اساتیدم كه چگونه ذرّه پرورى مىكردند و بدون امر و نهى و دخالت و با تشویق و محبّت، به هدایت، ارشاد، تربیت و تهذیب من مىپرداختند.د
یگر تردیدى به دل راه ندادم. از مرحوم استاد جهبذ تقاضا كردم كه برایم شرح منظومه حكیم سبزوارى بگوید. او با آغوش باز پذیرفت بخش منطق شرح منظومه را براى من تدریس كرد. در بحث مغالطات، حسّاسیّت نشان داد و از من جزوه تحقیقى خواست. آن سالها چنین كارى بىنظیر بود. نوشتن جزوه تحقیقى براى من بركاتى داشت. از آن پس متوجّه شدم كه درس خواندن بدون نوشتن و بدون كارپژوهشى كردن بىفایده است.
سالهاى آخرى كه در شیراز تحصیل مىكردم، به هیچوجه مشكل معیشتى نداشتم. دیگر نیازى نبود كه از پدر و مادر كمك بخواهم؛ بلكه مىتوانستم كمك بكنم، اگر لطف خدا نبود و اگر عنایات صاحب همه حوزهها یعنى امام عصر(عج) نبود، هرگز كار من به اینجاها نمىرسید. آن روزها تلقّى بسیارى این بود كه طلبگى یعنى فقر و گرسنگى و ذلّت و من مىدیدم كه خلاف آن است. منبع در آمد من، یكى شهریّه مدرسه هاشمیّه بود كه از موقوفات آن پرداخت مىشد و دیگر شهریّه مرحوم آیةاللّه سیّد نورالدّین شیرازى و پس از ارتحال وى شهریّه مرحوم آیةاللّه محلّاتى و از همه بالاتر منابرى كه در ایّام محرّم، صفر و رمضان مىرفتم.
علاقه به سخنورى و نویسندگى در من شدید بود هر كس منبر پرمایهترى مىرفت، در دفتر مخصوص ثبت مىكردم. در حقیقت، براى منبرهاى خوب و سخنرانىهاى مفید، حكم نوار ضبط صوت داشتم. یادم هست كه در شیراز سى شب ماه مبارك رمضان در مجلس سخنرانى یكى از وعّاظ معروف شیراز شركت كردم و پس از بازگشت به حجره مدرسه، سخنرانى او را از نوار حافظه خودم پیاده و در دفتر مخصوص ثبت كردم.
این كار به ضمیمه مطالعات و یادداشتهاى خودم باعث شد كه در كار وعظ و خطابه پیشرفت كنم و به همین علّت، به هر جا سفر مىكردم، شاخص مىشدم.
در سالهاى اقامت در شیراز، سعى مىكردم كه با روزنامهها ارتباط قلمى داشته باشم. سوژههایى انتخاب مىكردم و در باره آنها مقاله مىنوشتم و براى روزنامه پارس كه در شیراز منتشر مىشد و روزنامه دینى نداى حق كه در تهران منتشر مىشد، ارسالمىكردم.بهقدرى دراین كار، جدّیّت كردم تا سرانجام، این دو روزنامه برخى از مقالاتم را چاپ كردند. این كار كه براى من بسیار شوقانگیز و شاد كننده بود و الآن توصیف آن شوق و شادى برایم دشوار است، مرا در مسیر نویسندگى قرار داد و خدا را شكر مىكنم كه هنوز قلم را از دستم نینداخته است.
ماه محرّم و صفر سال 1338شمسى به آبادان رفتم و از آنجا مستقیماً به قم آمدم و در مدرسه دارالشّفاء در حجره مشتركى به ادامه تحصیل پرداختم.
در قم نمىدانستم از درس كدام یك از مدرّسان استفاده كنم. ناچار از آیةاللّه مظاهرى اصفهانى كسب تكلیف كردم. ایشان از دو مدرّس بسیار تعریف كردند: یكى امام راحل و دیگرى آیةاللّه محقّق داماد0 ولى توصیه كردند كه فعلاً درس آقاى داماد براى من زود است و ترجیح داد كه به درس امام بروم.
من هم به توصیه ایشان عمل كردم و درس اصلى خودم را خارج فقه و اصول امام راحل كه در مسجد سلماسى برگزار مىشد، قرار دادم. منتهى در درس مرحوم آیةاللّه بروجردى - كه تعطیلات زیاد داشت - نیز شركت مىكردم. مرحوم آیةاللّه حاج آقا مصطفى خمینى نیز درس شرح منظومهاى شروع كرد كه با جمعى از دوستان از افاضات ایشان بهره مىبردیم. از درس جلد دوم كفایه مرحوم آیةاللّه سلطانى طباطبائى نیز مدّت كوتاهى استفاده بردم.
در آن سالها علّامه طباطبائى درس اسفار را تعطیل كرده بود و درس الهیّات شفا را براى عدّه معدودى در مسجد سلماسى افاضه مىكرد. آن سالها كتاب الهیّات شفا در دسترس نبود. ناچار با برخى از دوستان به كتابخانه مدرسه حجّتیّه مىرفتیم و صفحاتى از كتاب الهیّات شفا را دست نویس مىكردیم، تا بتوانیم از درس علّامه استفاده كنیم.
ناگفته نگذارم كه در ایّام اقامت در شیراز، در كنار تحصیل، دروسى را كه آموخته بودم، تدریس مىكردم و این را در رشد علمى خود مؤثّر و مفید مىدانستم. در حوزه علمیّه قم نیز این روش را ادامه دادم.
با ورود به قم، تمام مزایایى كه به لحاظ معیشتى در شیراز داشتم، قطع شد. آن زمان مرحوم آیةاللّه بروجردى به طلبهاى كه در مقطع خارج تحصیل مىكرد و از عهده امتحان بر آمده بود، در صورت مجرّد بودن، مبلغ سى تومان و در صورت معیل بودن، مبلغ شصت تومان شهریّه مىداد.
چند ماهى در قم ادامه تحصیل دادم، تا زمان امتحانات حوزه فرا رسید و من خودم را براى شركت در امتحانات آماده كردم. براى مقطع خارج، جزوهاى از درس خارج مىخواستند و از جلدین كفایه و مكاسب امتحان مىگرفتند. در امتحان شركت كردم و پذیرفته شدم و براى اوّلین بار، مبلغ سى تومان شهریّه دریافت كردم. جزوهاى كه در امتحانات ارائه دادم، مربوط به درس آیةاللّه بروجردى بود.
اندیشه داشتن مدرك تحصیلى غیر حوزوى هنوز در سر داشتم. با داشتن دیپلم متوسّطه مشتاق بودم كه مدرك لیسانس بگیرم. از آنجا كه شهداى بزرگوار انقلاب، مرحوم استاد مطهّرى به تدریس در دانشكده الهیّات دانشگاه تهران پرداخته بود و مرحوم دكتر بهشتى، دكتر مفتّح و دكتر باهنر براى اخذ مدرك وارد آن دانشكده شده بودند، من هم ترجیح دادم كه سیره همین سلف صالح را دنبال كنم. از اینرو، در سال 1339 شمسى در كنكور دانشكده مزبور شركت كردم و پذیرفته شدم. جمع میان تحصیل حوزوى و دانشگاهى مشكل بود؛ ولى آن سالها تا سال 1342 شمسى كه اینجانب به عنوان شاگرد اوّل دانشكده الهیّات فارغالتّحصیل شدم، دانشگاه صحنه اعتصابات و تظاهرات دانشجویى بود و هر ساله از بهمن تا خرداد كه موسم امتحانات بود، دانشگاه تعطیل مىشد و من به راحتى به تحصیلات حوزوى مىپرداختم. به خصوص كه رشته من - به اصطلاح آن روز - معقول یعنى فلسفه و كلام امروز بود و من متون اصلى را در حوزه خوانده بودم.
تنها دروسى از قبیل ملل و نحل یا تاریخ فلسفه برایم تازگى داشت. در سال دوم دانشكده درس فلسفه را از متن شرح منظومه سبزوارى، مرحوم استاد مطهّرى تدریس مىكرد و به حق از محضر ایشان بهره گرفتم؛ هر چند قبلاً این درس را خوانده بودم.سال 1342شمسى كه سال پر بركت قیام پانزدهم خرداد بود، در دوره لیسانس فارغ التّحصیل شدم. هنوز این صحنه در ذهنم مجسّم است كه روز عاشورا جمعیّتى عظیم وارد میدان بهارستان شد و از آنجا به سوى دانشگاه تهران به راه افتاد. همه جوان بودند و همه پیراهن مشكى به تن داشتند و هر كدام چوبى حمل مىكردند كه بر سر آن، عكسى از امام نصب شده بود و شعارشان این بود:
خمینى، خمینى، خدا نگهدار تو
بمیرد، بمیرد، دشمن خونخوار تو
من خود استعداد زیادى براى ورود در كارهاى سیاسى داشتم، در شیراز این زمینه فراهم شد و در قم با حضور در مجلس درس امام و استماع سخنرانىها و مطالعه پیامهاى ایشان و سایر مراجع و ارتباط با دوستان انقلابى، شدّت یافت.
به علّت اینكه در دوره لیسانس شاگرد اوّل شده بودم، بدون كنكور اجازه دادند كه در دوره دكترا ادامه تحصیل دهم. در سال 1345شمسى فارغالتّحصیل دكتراى فلسفه شدم و در سال 1356 شمسى رساله دكتراى خود را - كه به راهنمایى استاد مطهّرى - تدوین شده بود، بدون حضور ایشان دفاع كردم؛ چرا كه ایشان را به علّت مبارزات عقیدتى و سیاسى بازنشسته كرده بودند.
یكى از استادان كنونى دانشكده الهیّات مىگفت: ما دیدیم مطهّرى و آریانپور با هم برسر مسائل عقیدتى درگیرند و دانشجویان نیز در موافقت و مخالفت با آنان دو دسته شده و دانشكده را به تشنّج كشیدهاند. از اینرو، در شوراى دانشكده تصویب كردیم كه هر دو بازنشسته شوند. معناى این گزارش این است كه استاد مطهّرى همواره فداى عقیده پاك خودش شده است. براى تكمیل مطالعات و تحصیلات خود یك سال هم در دانشسراى عالى سابق، فوقلیسانس علوم تربیتى را گذرانیدم و نتیجه آن تألیف و تدوین چند جلد كتاب تربیتى شد كه شرح آن خواهد آمد.
مرحوم استاد دكتر مهدى حائرى یزدى كه به حق جامع الحكمتین و خود از شاگردان مرحوم آیةاللّه بروجردى و امام راحل و فقیه و اصولى و فیلسوف نامدارى بود، پس از بازنشستگى استاد مطهّرى بقیّه راهنمایى پایاننامه دكتراى مرا بر عهده گرفت و البته قسمتى از اسفار و شفا را در دوره دكترا از محضر ایشان استفاده برده بودم.
پس از فراغت از تحصیلات دانشگاهى عزم خود را بر اقامت در قم و ادامه تحصیلات حوزوى و تدریس در حوزه جزم كردم. با تبعید امام راحل، درس مرحوم آیةاللّه محقّق داماد را ترجیح دادم و چند سالى از محضر ایشان بهره بردم. با مرگ زودرس ایشان، حوزه از وجود پر بركت استادى بر جسته محروم شد. روانش شاد و درجاتش متعالى باد.
با ارتحال ایشان دروس خارج را در محضر اساتید و مراجع حوزه تا سال 1357شمسى كه سال پیروزى انقلاب بود، ادامه دادم.حوادثى كه از سال 1342 - تا 1357 شمسى اتّفاق افتاده بود، همه و همه در ساختار ذهنى و گرایش سیاسى اینجانب تأثیر گذاشته بود و به همین علّت در سه حوزه تألیف، تدریس و منبر و خطابه، راه واحدى را دنبال مىكردم و آن هم روشنگرى مخاطبان و فراهم كردن زمینه سقوط رژیم ستمشاهى بود.م
رحوم شهید قدّوسى، شهید بهشتى، شهید مفّتح و شهید باهنر از دوستانى بودند كه اینجانب براى افكار و آراىشان احترام قائل بودم و قطعاً سیره و اخلاقیّات آنان در من تأثیر داشت. به خصوص كه چند سالى در مدرسه حقّانى تدریس مىكردم و با شهید قدّوسى ارتباط نزدیك داشتم.
از سال 1344 شمسى كه به عنوان دبیر در دبیرستانهاى قم مشغول كار شدم، سعى مىكردم كه جوانان و نوجوانان را به سوى هدفى كه اشاره شد، هدایت كنم.
انتخاب این شغل هم با الهام از روش شهداى بزرگوارى چون دكتر بهشتى، دكتر مفتّح و دكتر باهنر بود.
مرحوم آیةاللّه ربّانى شیرازى همواره مشوّق و دلگرم كننده من بود. از آیةاللّهالعظمى مكارم شیرازى و آیةاللّه سبحانى و آیةاللّه خزعلى بهرههاى فكرى مىگرفتم. آیةاللّه سبحانى از من خواستند كه در مجلّه مكتب اسلام مقاله بنویسیم. این كار از سال 1342 شمسى آغاز شد و هنوز هم ادامه دارد.
با ورود در جمع نویسندگان مكتب اسلام، كارها و فعّالیّتهاى قلمى پیشرفت كرد و همان چیزى كه از دیرباز به آن، عشق مىورزیدم، تحقّق یافت.
ع 1.راه تكامل در هفت جلد باهمكارى آقایان ادیب لارى و محمد امامى(ترجمه التّكامل فى الاسلام)؛ 2.ترجمه تفسیر مجمع البیان كه جلد اوّل آن را مرحوم شهید دكتر مفتّح و آیةاللّه العظمى نورى همدانى ترجمه كردند و در دو جلد منتشر شد. جلد دوم، سوم و چهارم را اینجانب ترجمه كردم كه در هشت جلد منتشر شده است؛ 3.على و قومیّت عربى(ترجمه جلد پنجم الامام على، صوت العدالة الانسانیّه)؛ 4.تربیت كودك در جهان امروز؛ 5.اسلام و حقوق كودك؛ 6.نسل نوخاسته؛ 7.تربیت از دیدگاه اسلام؛ 8.اسلام و تربیت كودكان؛ 9.اسلام و بازى كودكان؛ 10.مبانى تربیت بدنى در اسلام؛ 11.زنان نامدار(سه جلد)؛ 12.مادر پیامبر(ترجمه امّ النبى)؛ 13.پاسخ به شبهاتى پیرامون تشیّع (ترجمه شبهاتٌ حولَ التشیّع)؛ 14.مسائل و مشكلات تربیتى؛ 15.مسائل و مشكلات خانوادگى؛ 16.مسائل و مشكلات زناشویى؛ 17.گامهایى در راه تبلیغ (ترجمه خطواتٌ على طریق الاسلام)؛ 18.خانواده در قرآن؛ 19.حكومت در قرآن؛ 20.مستضعف در قرآن؛ 21.انسان در قرآن؛ 22.عیسى در قرآن؛ 23.عیسى پیامآور اسلام؛ 24.قهرمان علقمه؛ 25.تأمّلات كلامى؛ 26.فلسفه دین(آماده چاپ)؛ 27.گوهر و صدف دین(آماده چاپ)؛ 28.قانون اساسى و مجلس شورا از دیدگاه نائینى(آماده چاپ)؛ 29.هستى و علل آن( ترجمه و تفسیر نمط چهارم از اشارات شیخ الرّئیس)؛ 30.صنع و ابداع( ترجمه و تفسیر نمط پنجم از اشارات شیخ الرّئیس)؛ 31.غایات و مبادى( ترجمه و تفسیر نمط ششم از اشارات شیخ الرّئیس، آماده چاپ)؛ 32.انسان و مذهب؛ 33.فقه مقدّماتى(براى دانشجویان دانشگاه پیام نور)؛ 34.فقه تخصّصى یك(براى دانشجویان دانشگاه پیام نور)؛ 35.اقتصاد در مكتب توحید؛ 36.خدا در قرآن؛ 37.مبارزات ایدئولوژیك؛ 38.ترجمه دعاى ابوحمزه ثمالى(كه در دوران اقامت در شیراز ترجمه و چاپ شد)؛ 39.حق و باطل(مجموعه مقالات فصلنامه تخصّصى كلام اسلامى، آماده چاپ)؛ 40.سیرى در اندیشههاى علوى(آماده چاپ)؛ 41.فاطمه، الگوى همه تاریخ(در دست تألیف).
در عین حال، صدها پایان نامه دكترا و كارشناسى حوزه و دانشگاه را راهنمایى كردهام.
در تدریسهاى حوزوى تمام متون درسى را تا كفایه و مكاسب تدریس كردهام.
رسائل را مخصوصاً الرسائل الجدیده آیة اللّه مشكینى را بیشتر تدریس كردهام. شرح منظومه سبزوارى را چند بار درس دادهام. این درس در زیر گنبد مسجد اعظم تا قبل از پیروزى انقلاب از دروس شاخص حوزه بود. پس از پیروزى انقلاب نیز یك دوره شرح منظومه و یك دوره الهیّات شفا را در مَدْرس مدرسه فیضیّه تدریس كردهام.اكنون در دورههاى دكتراى دانشگاهها - اعم از دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد - اسفار و شفا تدریس مىكنم.
با توجّه به علاقه زیادى كه به تدریس تفسیر، فقه، اصول و كلام دارم، دورههاى مكرّرى در مدرسه عالى شهید مطهّرى و دانشگاه امام صادق و دانشكده الهیّات دانشگاه تهران و دانشگاه قم، دروس مزبور را در سطح عالى تدریس كردهام.در موقع كاندیدا شدن براى نمایندگى مجلس خبرگان از من امتحان نخواستند. معلوم شد كه آیةاللّه امامى كاشانى از اعضاى آن زمان شوراى نگهبان با مراجعه به سوابق تدریس فقه و اصول اینجانب در مدرسه عالى شهید مطهّرى به این نتیجه رسیدهاند كه امتحان لازم نیست.
یكى از موادّى كه در دوره دكتراى رشته علوم قرآنى تدریس كردهام، بحث و بررسى در باره احادیث موضوعه است كه با فراهم بودن مواد اوّلیّه آن مىتواند به صورت كتابى منتشر شود. درس دیگرى كه در آن دوره دادهام، نقد و بررسى ترجمههاى قرآن است.
دروس كلامى و تاریخ علم كلام را مكرّراً تدریس كردهام و این، اعم است از مسائل قدیم كلامى و مسائل جدید كلامى، هر چند امروز كلام جدید مىگویند؛ ولى من معتقدم كه كلام، قدیم و جدید ندارد؛ بلكه مسائل قدیم و جدید داریم؛ مانند مسائل مستحدثه در فقه.
اكنون اینجانب با بخش پژوهشى دانشگاه تهران در ارتباطم و برخى از طرحهاى نیمه كلان را در دست اجرا دارم.
با مجلّاتى از قبیل مجلّه تخصّصى كلام و مجلّه مكتب اسلام و...همكارى دارم. براى برخى از كنگرهها و مجامع علمى مقالاتى نوشتهام كه به چاپ رسیده است.
الف) قبل از پیروزى انقلابدر طلیعه نهضت، یعنى قبل از سال 1342 شمسى همراه و همآهنگ با نهضت بودم. از سال 1342 شمسى مبارزات خود را از طریق سخنرانىهاى انتقادى و اعتراضآمیز آغاز كردم. حوزه تبلیغاتم بیشتر، استان خوزستان و به طور عمده شهر آبادان بود. در آنجا دایماً با ساواك و شهربانى درگیر بودم و سرانجام از ورود به آبادان ممنوع شدم.
در سال 1352 شمسى عازم حج بودم. از شهربانى قم تقاضاى گذرنامه را كردم. پس از چند روز كامكار - رئیس اطلاعات - مرا احضار كرد و گذرنامه نشانم داد و گفت: نمىدهیم. پرسیدم: چرا؟ گفت: از ساواك بپرسید. پس از چند روزى دوندگى گذرنامه را دادند؛ ولى به هنگام سوار شدن به هواپیما مرا بازگرداندند و گفتند: ممنوع الخروج مىباشید. سرانجام پس از چند روزى تلاش و دوندگى اجازه خروج دادند. در نتیجه چند روزى از كاروان عقب ماندم و از مدّت زیارتم كم شد.
در یكى از سالها - كه دقیقاً یادم نیست - به دعوت آیةاللّه سیّد صادق روحانى در ماه مبارك رمضان بعد از نماز ظهر و عصر در مسجد جمعه منبر مىرفتم. بعد از چند روز دستگیر شدم. شهربانى مرا تحویل ساواك داد و ساواك دستور خروج و حكم تبعید مرا صادر كرد. سرانجام با وساطت برخى از متنفّذین از تبعید صرف نظر كردند.
به خاطر سخنرانىهایى كه در تهران داشتم، در یكى از سالها ساواك تهران مرا احضار كرد و پس از بازجویى گفتند: آیه (و لا تحسبنّ الذین قتلوا فى سبیل اللّه أمواتاً بل أحیاء...)[1] را در سخنرانى نخوانید كه چریك ساز است.
در سال 1356 شمسى قرار شد كه در مجتمع قم كه وابسته به دانشگاه تهران است، تدریس كنم. ساواك احضارم كرد و گفت: تدریس در دانشگاه منوط به دو چیز است: یكى اینكه محرز شود كه تاكنون چه همكارىهایى با ساواك كردهاید و دیگر اینكه بگویید: بعد از این چه همكارىهایى خواهید كرد. جواب دادم: نه تاكنون همكارى كردهام و نه بعد از این همكارى مىكنم. گفتند: ما هم اجازه تدریس در دانشگاه را به شما نمىدهیم و بدین ترتیب، مانع تدریس در دانشگاه شدند.
در سال 1351 شمسى در فسا منبر رفتم و در باره خدایگان بحث كردم و آیاتى كه مربوط به ادّعاى خدایى فرعون است، قرائت كردم. مرا دستگیر كردند و در شیراز تحویل كمیته مشترك دادند، چند روزى مفصلّاً بازجویى كردند و سرانجام تحویل دادگاه نظامى دادند. در دادگاه نظامى پس از بازجویى ضامن گرفتند و آزادم كردند. پس از چند ماه محاكمه كردند. در دادگاه بدوى و در دادگاه تجدید نظر، نظامیان شاه مرا تبرئه كردند. مىگفتند: با ذكر كلمه خدایگان به شاه اهانت شده و من مىگفتم: نمىدانستم كه به شاه خدایگان مىگویند.
سال بعد كه به دعوت مرحوم آیةاللّه نسّابه در داراب منبر مىرفتم، بار دیگر دستگیرم كردند و به شیراز آوردند و 48 ساعت دستم را به میله تخت بستند. تنها موقع قضاى حاجت و نماز و صرف غذا باز مىكردند. جرمم این بود كه در باره زندانهاى هارون و شكنجههاى آن بحث كردهام و بر زندانهاى شاه تطبیق شده است.
در رمضان سال 1357شمسى كه انقلاب به پیروزى نزدیك مىشد، در مسجد حجّة بن الحسن، واقع در خیابان سهروردى تهران، روزها بعد از نماز منبر مىرفتم. در یكى از روزهاى ماه مبارك، در نزدیكى مسجد دستگیرم كردند و به كمیته مشترك بردند و در یكى از سلّولهاى تنگ و تاریك زندانى كردند. در آنجا بازجویىها بسیار طولانى و خسته كننده بود. پس از چند روزى به سلّول غیر انفرادى بردند. در آنجا با آیةاللّه قاضى خرّم آبادى رئیس دانشگاه قم و مرحوم شهید شاه آبادى و آقاى اخترى امام جمعه محترم سمنان و كسانى دیگر هم سلّول شدیم و از آنجا خاطرات خوشى دارم.
سرانجام در اوایل مهر آزادم كردند و استدلالشان این بود كه شما باید شاگردان دبیرستانى را درس بدهید. معلوم بود كه از تعطیل ماندن كلاسها نگران بودند.
پس از آزادى و ورود به قم انجمن اسلامى معلّمان قم را با برخى از همكاران تشكیل دادیم و اعتصاب معلّمان و تعطیلى مدارس را پىگرفتیم، در این جریان با جناب آقاى صانعىرئیس محترم بنیاد 15 خرداد در ارتباط بودیم و در حقیقت، ایشان به نمایندگى از بیت امام و سران انقلاب به ما خط مىدادند.در همین ایّام، مكرّراً به فسا مىرفتم و راهپیمایىهاى شهر و روستاها را برنامهریزى مىكردم و هر جا حضور داشتم، سخنرانى مىكردم. در بعضى از مراسم، نیروها تیراندازى مىكردند و افرادى زخمى مىشدند. به یك لحاظ هم خروج از قم ضرورت داشت؛ چرا كه با قطعى شدن اعتصاب معلّمان حكومتنظامى در صدد دستگیرى اینجانب بود.ب
) بعد از پیروزى انقلاب پس از پیروزى انقلاب اسلامى همچنان در جریان رأىگیرىها و انتخاباتها بودم، سفرى از سوى امام راحل و با حكمى كه از سوى ایشان صادر شده بود، به بروجرد رفتم و مسائل و مشكلات آنجا را حل كردم. حضرت آقاى شاهرخى دوست و همكار ما در مجلس خبرگان دوره سوم و در برخى از ادوار مجلس شوراى اسلامى نیز در آنجا بودند. اصرار كردند كه من بمانم و ایشان به قم بیایند؛ ولى نپذیرفتم. مأموریّتهایى در استان فارس در شهرستان فسا و شهرستان كازرون به من داده شد كه انجام یافت.
اهالى كازرون اصرار داشتند كه مسئولیّت دادگاه انقلاب را بپذیرم. مرحوم آیةاللّه پسندیده هم در جریان بودند؛ ولى به علّت گرفتارىهاى دیگر، توفیق قبول این مسئولیّت پیدا نشد.
با شروع انتخابات مجلس شوراى اسلامى از سوى اهالى شهرستان فسا به نمایندگى مجلس انتخاب شدم. با پایان دوره اوّل بار دیگر در دوره دوم به نمایندگى مردم فسا برگزیده شدم.
از سال 1365 شمسى از آموزش و پرورش قم به دانشكده الهیات دانشگاه تهران منتقل شدم. در این چند سال، مراحل استادیارى و دانشیارى را پشت سر گذاشتم و اكنون به عنوان استاد تمام وقت به كار تدریس دروس فلسفه دوره دكترا اشتغال دارم.
از سال 1367 شمسى به عنوان ریاست گروه فلسفه دانشكده مزبور برگزیده شدم. این مسئولیّت، هنوز هم ادامه دارد. اخیراً طى حكمى براى دو سال دیگر هم تمدید شده است.
از دوران نمایندگى مجلس تاكنون ارتباط خودم را با حوزه علمیّه قطع نكردهام، اكنون در مدرسه امام خمینى درس كلام و در مؤسّسه امام صادق(ع) كه دورههاى كلام تخصّصى حوزه در آنجا برگزار مىشود، درس اسفار و در مدرسه امامحسین(ع) كه محلّ برگزارى دورههاى تخصّصى تفسیر حوزه است، درس تفسیر موضوعى مىگویم.
در مجلس شوراى اسلامى ریاست كمیسیون آموزش و پرورش یا معاونت كمیسیون فرهنگ و آموزش عالى و عضویّت كمیسیون تحقیق را بر عهده داشتم و مطالعه پروندههایى كه اشخاص در ساواك منحلّه داشتند، معمولاً بر عهده داشتم.
خاطره مهمّ من در مجلس دوره اوّل قانونگذارى، عزل بنىصدر از مقام ریاستجمهورى بود.
در عین نمایندگى مجلس سفرهاى متعدّد و مكرّرى به مناطق جنگى داشتم. فضاى جبههها، فضایى آكنده از روحانیّت و معنویّت بود. حضور نمایندگان مجلس - مخصوصاً براى خود من - دو فایده داشت: یكى دلگرمى و تشویق رزمندگان و دیگرى روحیّه گرفتن دیدار كنندگان.
یكى از خاطرات شیرین و فراموش نشدنى من، این بود كه بلافاصله پس از فتح فاو به آنجا رفتم و از عملیّات قهرمانانه و حیرت برانگیز فاتحان فاو و گزارشهایى كه دادند و صحنههایى كه بازدید شد، لذّت بسیار بردم. واقعاً كارى شبیه اعجاز انجام شده بود. چند رزمنده قهرمان به وسیله شنا خود را به جزیره مزبور رسانیده و نیروهاى عراقى را تار و مار كرده بودند.اكنون در سومین دوره مجلس خبرگان به عنوان نایب رئیس كمیسیون آییننامه انجام وظیفه مىكنم. با اینكه در ایّام انتخابات، تبلیغات ضعیفى داشتم، مردم رشید استان فارس به من رأى چشمگیرى دادند و با آرایى بالاى پانصدهزار، به عنوان نفر سوم از پنج نماینده استان برگزیده شدم. در اوّلین دوره انتخابات هیئت رئیسه مجلس حضور داشتم؛ ولى در دومین دوره به علّت تشرّف به حج، حضور نداشتم. 21/4/80
1 . آل عمران(3) آیه 169.
