آیت الله ری شهری تشریح کرد؛

نگاهی به سیره پیشوایان دین در مصرف

عصمت پیشوایان بزرگ الهى و مصونیت آنان از گناه و اشتباه، ایجاب مى‏كند كه سیره عملى آنان در مسائل مختلف و از جمله، مصرف درآمدها، یكسان باشد و تفاوت‏هاى ظاهرى، مقتضاى شرایط زمان و مكان زندگى آنهاست.

آیت الله ری شهر در بررسی سیره پیشوایان دین در چگونگی مصرف،‏ به تبیین نکاتی چند در این خصوص پرداخته است.

اگر امام على علیه السلام در زمان امام صادق علیه السلام زندگى مى‏كرد، همان گونه مى‏زیست كه امام صادق علیه السلام زندگى كرده بود. عكس این مطلب نیز صادق است.

بر این اساس، نكاتى كه در سیره عملى هر یك از پیشوایان دیده مى‏شود، قابل تسرّى به همه آنهاست. با این نگاه، در بررسى سیره پیشوایان بزرگ دین، مشخّص مى‏شود كه همه بایدها و نبایدهاى الگوى مصرف، رعایت شده؛

امّا چند نكته، برجسته و قابل توجّه است:

رعایت وظیفه خاص پیشوایان‏

وظیفه الهى همه پیشوایان عدل، این است كه در مصرف، همانند تهى‏دست‏ترین مردم زندگى كنند تا اسوه و الگویى براى همه مردم باشند و مشكلات اقتصادى، فشار روانى دوچندانى بر بینوایانْ وارد نسازد.

إنَّ اللّهَ عز و جل فَرَضَ عَلى أئِمَّةِ العَدلِ أن یُقَدِّروا أنفُسَهُم بِضَعَفَةِ النّاسِ كَیلا یَتَبَیَّغَ بِالفَقیرِ فَقرُهُ.

خداوند، بر پیشوایان عادل، واجب كرده است كه خود را با مردم تهى‏دست، همسان سازند تا مبادا نادارىِ تهى‏دست، او را برافروخته سازد.

از این رو، انبیا و امامان،  در شرایطى كه فقر، از جامعه ریشه‏كن نشده بود، نهایت قناعت و ساده‏زیستى را در زندگى خود رعایت مى‏كردند؛ امّا در عین حال، دیگران را به میانه‏روى توصیه مى‏نمودند و اجازه نمى‏دادند كه دیگران، خود را از لذّت‏هاى مشروع زندگى، محروم كنند.

رعایت مقتضیات زمان‏

پیشوایان دین، همواره مقتضیات زمان خود را در مقدار مصرف و چگونگى آن، رعایت مى‏كردند، بدین معنا كه: اولًا امامان، كارى را كه موجب انگشت‏نما شدن آنها شود، انجام نمى‏دادند. از این رو، امام صادق علیه السلام در پاسخ كسى كه به او ایراد مى‏گیرد كه: «چرا بر خلاف سیره جدّت امام على علیه السلام كه از لباس‏هاى ارزان و خشن استفاده مى‏كرد، از لباس نو و نرم استفاده مى‏كنى؟!» مى‏فرماید: «على علیه السلام در زمانى از آن نوع لباس استفاده مى‏كرد كه در فرهنگ عمومى، زشت نبود و اگر در زمان ما چنین لباسى مى‏پوشید، انگشت‏نما مى‏شد. بنا بر این، بهترین لباس در هر زمان، لباس مردم همان زمان است»

ثانیا در شرایط مناسب اقتصادى، كه همه مردم مى‏توانستند از امكانات مناسب زندگى، بهره‏مند شوند، امامان علیهم السلام نیز از استفاده از مواهب الهى، پرهیز نمى‏كردند. به همین جهت، در روایتى دیگر، امام صادق علیه السلام در پاسخ به این ایراد سفیان ثورى كه به ایشان گفته بود: «چرا پدرانت از لباس‏هاى زیبا استفاده نمى‏كردند؛ امّا شما استفاده مى‏كنید؟» مى‏فرماید: «آنان در روزگارى زندگى مى‏كردند كه مردم در فقر و تنگ‏دستى بودند؛ ولى در شرایط كنونى كه وضع اقتصادى مردم خوب است، نیكان، سزاورترند كه از مواهب الهى، بهره‏مند شوند».

در تنگنا قرار ندادن خانواده‏

قناعت و ساده‏زیستى پیشوایان، موجب در تنگنا قرار دادن خانواده و سختگیرى بر آنان نبود. شیخ كلینى از امام صادق علیه السلام روایت كرده كه: پیامبر خدا صلى الله علیه و آله امكانات مورد نیاز خانواده خود را به خوبى تأمین مى‏كرد و در باره فلسفه این اقدام ایشان مى‏فرماید:

إنَّ النَّفسَ إذا عَرَفت قُوتَها قَنِعتَ بِهِ و نَبَتَ عَلَیهِ الَّلحمُ.

نفس انسان، اگر از روزى‏اش آگاه باشد، به آن رضایت مى‏دهد، و گوشت، با روزى مى‏روید.

این سخن، بدین معناست كه اگر امكانات مورد نیاز انسان در زندگى، تأمین نباشد، از نظر روحى و جسمى، با مشكل روبه‏رو مى‏شود؛ امّا وقتى نیازهاى او تأمین شود، احساس آرامش روانى مى‏كند و از نظر جسمى هم نیرومند مى‏گردد.

پیشوایان الهى، شخصا از قدرت روحى خارق العاده‏اى برخوردار بودند كه كمبودهاى مادى، آنها را تحت تأثیر قرار نمى‏داد؛ ولى همسر و یا دیگر اعضاى خانواده آنها كه از این قدرت روانى برخوردار نبودند نمى‏توانستند مانند آنها باشند.

همچنین گزارش كتاب شریف الكافى، از خانه مزّین همسر امام باقر علیه السلام‏  نیز نشانگر این معناست كه هر چند اهل بیت علیهم السلام در زندگى شخصى، فقر اختیارى را برگزیده بودند، امّا هیچ‏گاه همسر و خانواده خود را در تنگنا و سختى قرار نمى‏دادند.

آراستگى همراه با ساده‏زیستى‏

پیشوایان الهى، به موجب روایت: «إنَّ اللّهَ جَمیلٌ یُحِبُّ الجَمالَ»، در عین ساده‏زیستى، از نظر ظاهرى، كاملًا آراسته بودند. البته آراستگى آنان، شبیه آرایش اسرافكاران و مستكبران نبود؛ ولى آنان از نظر رنگ لباس، پاكیزگى و معطر بودن، براى مخاطبان، جذابیتى خاص داشتند. در روایتى از امام صادق علیه السلام آمده است:

العِطرُ مِن سُنَنِ المُرسَلِینَ.

عطر زدن، از سنّت‏هاى پیامبران است.

همچنین از امام صادق علیه السلام روایت شده كه مى‏فرماید:

كانَ رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله یُنفِقُ فى الطِّیبِ أكثَرَ مِمّا یُنفِقُ فى الطَّعامِ.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله براى عطر، بیشتر از غذا خرج مى‏كرد.

روایت شده كه پیامبر خدا صلى الله علیه و آله، نه تنها براى خانواده خود، بلكه براى دیدار با یارانش نیز خویشتن را مى‏آراست و مى‏فرمود: «خداوند، دوست دارد كه بنده‏اش وقتى براى دیدار با برادرانش از خانه بیرون مى‏رود، خود را بیاراید و آماده دیدار آنها نماید».

گرامیداشت میهمان‏

یكى از حقوق میهمان، گرامى داشتن اوست. در روایتى از پیامبر صلى الله علیه و آله آمده است:

إنَّ مِن حَقِّ الضَّیفِ أن یُكرَمَ.

از حقوق میهمان، این است كه گرامى داشته شود.

در احادیث اسلامى، رهنمودهاى فراوانى براى چگونگى احترام به‏ میهمان، وارد شده است.  یكى از آنها آماده‏سازى بهترین غذایى است كه تهیه آن براى میزبان، به سادگى امكان‏پذیر است. از امام على علیه السلام روایت شده كه مى‏فرماید:إذا دَخَلَ عَلَیكَ أخوكَ المُؤمِنُ، فَأَطعمهُ مِن أطیَبِ ما فى بَیتِكَ.

هرگاه برادر مؤمنت بر تو وارد شد، از بهترین غذایى كه در خانه‏ات دارى، به او بخوران.

بر پایه روایاتى كه كلینى رحمه الله نقل كرده، اهل بیت علیهم السلام، خود، در انجام دادن این رهنمود، پیش‏گام بودند. ابو خالد كابلى، روایت كرده كه صبحانه‏اى میهمان امام باقر علیه السلام بودم. تا آن موقع، غذایى پاكیزه‏تر و خوش‏بوتر از آن صبحانه نخورده بودم. پس از صرف غذا امام علیه السلام به من فرمود: كَیفَ رَأیتَ طَعامَنا؟

چگونه دیدى غذاى ما را؟

گفتم: كه غذایى پاكیزه‏تر و خوش‏بوتر از آن نخورده بودم؛ ولى [هنگام خوردن غذا] به یاد این آیه افتادم كه در كتاب خدا آمده:

لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ.

البته در قیامت، از نعمت‏هایى كه داشته‏اید، بازپرسى خواهید شد».

گویا، ابو خالد، تصوّر مى‏كرد كه خوردن غذاى لذیذ و مطبوع، موجب طول حسابرسى روز قیامت خواهد شد؛ از این رو، در فكر بود كه چرا در خانه امام باقر علیه السلام غذایى به این لذیذى تهیه شده است؟! بدین جهت، ابهام خود را با اشاره به آیه یاد شده مطرح كرد. امام در پاسخ وى فرمود: لا، إنّما تُسألون عَمّا أنتُم علَیهِ مِن الحقِّ.

نه! آنچه درباره‏اش از شما بازخواست مى‏كنند، عقیده حقّى است كه شما دارید.

روایات دیگرى نیز این معنا را تأیید مى‏كنند.  در برخى از آنها آمده كه خداوند، بزرگوارتر از آن است كه روز قیامت در باره نعمت‏هاى حلال و مشروعى كه به مردم عنایت كرده، بازجویى كند؛ بلكه بازجویى‏هاى قیامت، در باره مسائل اساسىِ اعتقادى، اخلاقى و عملى خواهد بود.

ایثار نسبت به نیازمندان‏

یكى از ویژگى‏هاى پیشوایان الهى، این بود كه تأمین نیازهاى دیگران را بر خود مقدّم مى‏داشتند. در مورد پیامبر صلى الله علیه و آله نقل شده:

ما شَبِعَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله ثَلاثَةَ أیّامٍ مُتَوالِیَةً حَتّى فارَقَ الدُّنیا، و لَو شاءَ لَشَبِعَ، و لكِنَّهُ كانَ یُؤثِرُ عَلى نَفسِهِ.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله، تا زمانى كه از دنیا رفت، هرگز سه روز پیاپى، غذاى سیر نخورد. البته اگر مى‏خواست، مى‏توانست سیر بخورد؛ امّا دیگران را بر خود، مقدّم مى‏داشت .

الگوى مصرف از نگاه قرآن و حدیث : آیت الله ری شهری

منبع:حوزه نیوز