وظیفه فرشتگان رقیب و عتید چیست؟
در بعضی روایات دارد این آدم بدی که پروندۀ بد و فیلم بد دارد، به اندازه‌ای خجالت می‌کشد که عرق سرتاپایش را می گیرد.
آیت الله مظاهری در سلسله درس اخلاق خود با موضوع «معرفت نفس»، نویسندگان اعمال خوب و بد انسان و لزوم مراقبت انسان از خود را مورد بررسی قرار داده اند.
بحث این جلسه «ارتباط انسان با ملائکه از نظر قرآن و روایات اهل بیت سلام الله علیهم» است. قرآن برای توجه ما می فرماید همیشه دو ملک مواظب اعمال تو هستند: «مَا یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ»[1] در شبانه روز دو ملک به نام رقیب و عتید، مواظب تو هستند و برای تو پرونده می نویسند. اگر اعمال خوب داشته باشی، رقیب می نویسد و اگر اعمال بد داشته باشی، روایات می‌گوید آن عتید هفت ساعت صبر می کند و اگر توبه کردی، هیچ و اما اگر تسامح و تساهل کردی، با تعجب آن گناه را می نویسد. مَلکی که طرف چپ هست تعجب می کند و به مَلک دست راست می گوید؛ این بنده چقدر غافل است که از گناهش توبه نکرد.
* رقیب و عتید نویسندگان اعمال خوب و بد
در روایات می خوانیم رقیب و عتید، یک شبانه روز پست دارند و فردا رقیب و عتید دیگری می آیند و بالاخره مثلاً در سال قریب هفتصد ملائکه برای انسان پرونده تشکیل می دهند. اگر مثلاً کسی هفتاد هشتاد سال عمر کرده، پروندۀ او چندین هزار است. شهودی ها این ملائکه را می بینند.
اهل دلی می گفت: در حرم مطهر امام حسین «سلام الله علیه» نمی دانستم اذان را گفته اند یا نه، از اهل دلی پرسیدم اذان شده یا نه؟ گفت: مگر نمی بینی رقیب و عتیدِ شبِ تو رفتند و رقیب و عتید روز تو آمدند؟ پس اذان صبح شده است.
* نمایان شدن فیلم انسان در قیامت
قرآن کریم می‌فرماید: «مَا یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ». هرکاری بکنی و هرچه بگوئی و هرچه نگاه کنی و اطلاق روایت می گوید: هرچه تصور کنی، اما مثل اینکه در دعای کمیل، دعای مجرب شب جمعه از امیرالمؤمنین «سلام الله علیه» دارد که تصورات را نه، اما آنچه مسلّم است دیدن ها، شنیدن ها، گفتار و کردار ما را مثل ضبط صوت و مثل یک فیلم برداشت می کنند و در روز قیامت این ضبط صوت و فیلم الهی باز و نمایان می شود. آنگاه «یَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ»[2] است؛ خوبی ها و بدی ها رومی افتد و این اگر آدم خوبی باشد، در وقتی خوبی هایش رو افتاده و در میان مردم می بیند چه آدم خوبی است، خوشحال می شود و می گوید «هاؤُمُ اقْرَؤُا کِتَابِیَهْ» [3] ای مردم بیایید و ببینید چه پروندۀ خوب و درخشانی و چه فیلم عالی دارم. کردارهای مرا ببینید که چه قدر عالی است. گفتار و شنیدنی ها و کردار و غیره را ببینید.
* کاش بین من و اعمالم فاصلۀ مشرق تا مغرب بود!
اطلاق آیات به ما می گوید مافی الضمیر هم رو می افتد و این خیلی خوشحال می شود. اما اگر اعمالش بد باشد، باز در روز قیامت رومی افتد. به اندازه ای ناراحت می شود که می‌گوید: ای کاش بین من و این اعمال من و بین من و این فیلم و ضبط صوت، فاصله از مشرق و مغرب بود: «وَ مَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَهَا وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعِیداً وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ اللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ»[4].
قرآن می فرماید: خدا تو را می ترساند برای اینکه پروردگار عالم رئوف و مهربان است و می خواهد روز قیامت شاد و سرافراز باشی و روز قیامت سربه زیر نباشی. در بعضی روایات دارد این آدم بدی که پروندۀ بد و فیلم بد دارد، به اندازه ای خجالت می کشد که عرق سرتاپایش را می گیرد. این دو ملک هستند که مواظب کارهای ما از اول عمرمان تا آخر عمرمان هستند.
استاد بزرگوار ما علامه طلاطبائی (ره) دم مرگ مرتب گفت: توجه، توجه، توجه، تا اینکه جان داد. انسان اگر توجه به این یک آیه کند، بس است که مواظب باشد.
* ای انسان! تو شنود داری
اگر انسانِ متهم در اطاقی باشد و شنودی در اطاق گذاشته باشند که هم گفتار و هم کردار را برمی دارد؛ آن گاه خیلی مواظب گفتار و کردارش خود خواهد بود که این شنود بد برندارد و آنچه برمی دارد خوب باشد.
قرآن می فرماید: ای انسان! تو شنود داری و آن ملائک مقرب خدا شنود توست که هم خوب و هم بد را ضبط می‌‌کنند. مواظب باش که بد را ضبط نکنند و خوب را ضبط کنند.
* مواظب باشیم در روز قیامت رسوا نشویم
پروردگار عالم رحیم و رحمان است. پروردگار عالم از هفتاد پدر مهربان، مهربان تر است. مرتب می فرماید: ای بنده ام! توبه کن؛ این شنودِ بد را نابود کن. این نامۀ عمل بد را نابود کن.
قرآن می فرماید: «یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ»[5] انسان می تواند گناهش هرچه بزرگ و فراوان باشد، نابود کند به شرط اینکه برگردد و آدم شود و با حیا شود. این جملۀ حضرت امام (ره) در نظر شما باشد که همه جا محضر خداست و ما در محضر خدائیم، ادب حضور مراعات شود. ما شنود داریم و همه چیز را برمی دارد، از کردار خوب و کردار بد. پس مواظب باشیم در روز قیامت رسوا نشویم: «یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ مَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَهَا وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعِیداً وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ اللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ». [6]
* آیا توبه، پروندۀ بد را نابود می کند یا فاصله می اندازد؟
انسان اگر توبه کند آن پرونده بد عتید نابود می شود. اختلافی بین بزرگان است که آیا این پروندۀ بد لعان می شود؛ به معنای اینکه نابود نمی شود بلکه فاصله هست بین ما و آن پرونده و ما در روز قیامت آن پرونده را نمی بینیم؛ یا اینکه توبه، پرونده را نابود می کند! بعضی ها مثل آیت الله کمپانی و استاد بزرگوار ما حضرت امام (ره) می فرمودند: از آیه فهمیده می شود که توبه، پرونده را نابود می کند: «یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ»، اگر جداً توبه کند، یعنی پشیمان از گذشته و جبران در آینده باشد. آنگاه پروندۀ بدش نابود می شود و پروندۀ درخشانی که صفحه اولش ثواب توبه است، جایگزین آن می شود.[7]
* ملائکه ای که ما را از بلاها و آفات حفظ می کنند
از قرآن فهمیده می شود ملائکۀ دیگری هم برای حفظ ما مواظب ما هستند تا ما از بلاها و از آفات محفوظ بمانیم: «لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ»[8]. چه قدر خدا رأفت دارد و چه قدر خدا کرامت دارد! جداً حیف است که بنده معصیت و مخالفت این خدا را کند.
این آیۀ شریفه می فرماید: یک دسته ملائکه حافظ تو هستند: «لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ». این ملائکه آمده اند که به تو کمک کنند، برای اینکه قرآن می فرماید: آمده اند تا کمک کنند: «لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ»، آمده اند تا حافظ تو باشند.
حال این ملائکه با این عظمتشان یک دفعه ببینند که آنها آمده اند حافظ این انسان باشند و این شخص العیاذبالله غیبت می کند و تهمت می زند یا نگاه به نامحرم می کند. آن هاآمده اند حافظ عفت و عصت این خانم باشند و ببینند این خانم بی بند و بار در کوچه هاست. این ملائکه ناراحت می شوند.
در اینجا خدا ستّار است. پروردگار عالم اگر بدی های ما را رو بیندازد به قول امام سجاد«سلام الله علیه» در دعای ابوحمزه ثمالی، چه اوضاعی می شود. اما خدا ستّار است. ولی در روز قیامت این حرف نیست، «یَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ»[10] است. در این آیه هم می فرماید: «وَ سَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ». در روز قیامت فقط محضر خدا و پیغمبر و ائمۀ طاهرین نیست، بلکه در صحن قیامت است. آنگاه از بس خجالت می کشد، عرق می کند. زمزمه می کند: ای کاش بین من و اعمال من خیلی فاصله بود. قرآن اینها را برای تنبّه و توجه می گوید. ما توجه کنیم که گناه نکنیم، ما توجه کنیم ارتباطمان با خدا عالی باشد، ارتباطمان با هوی و هوس بد باشد و هوی و هوس را زیر پا بگذاریم. ارتباطمان با شیطان بد باشد.
قرآن می فرماید: اگر به راستی مُخلَص شدی، شیطان نمی تواند با تو کار داشته باشد: «إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذینَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَكَّلُون، إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَى الَّذینَ یَتَوَلَّوْنَهُ»[11]. شیطان چندین مرتبه به خدا تشرّ زده است.
خدا نکند کسی لاابالی شود. خدا نکند کسی بی حیا شود. آنگاه می رسد به آنجا که به خدا تشرّ می زند. چندین مرتبه تشرّ به خدا زده است، اما در تشرّها می‌گوید من با مُخلَصین کار ندارم و دشمن مخلص است. اگر انسان مخلص باشد و رابطۀ با خدایش محکم باشد، شیطان نمی تواند نزدیک او بیاید. شیطان قسم می خورد: «قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ إِلاَّ عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ«[12]. با همه کار دارم، اما مخلصین نه، یعنی نمی توانم و دسترسی ندارم و حق ندارم.
این خدا با این همه عنایت و این خدا و این همه ملائکه مقرب، برای اینکه ما محفوظ بمانیم و کارمان را انجام دهیم. کارمان هم اهمیت به همۀ واجبات و مخصوصاً نماز و همچنین اهمیت به خدمت به خلق خدا و مخصوصاً مستضعفین. با این دو بال حرکت کنیم و خدا از ما راضی شود. دم مرگ پروندۀ بد نداشته باشیم و پروندۀ بد ما نابود شده باشد: «یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلَى رَبِّکِ رَاضِیَةً مَرْضِیَّةً»[13]؛ خدا بگوید بیا، پیش خودم بیا. ای کسی که هم تو از خدا راضی و هم خدا از تو راضی است. بیا در زمرۀ اهل بیت (سلام الله علیهم) بیا «فَادْخُلِی فِی عِبَادِی»[14]. شب اول قبرش امام حسین علیه السلام بیاید و او را پیش خودش ببرد.
پاورقی:
[1]. ق، 18
[2] . الطارق، 9
[3]. الحاقة، 19
[4]. آل عمران، 30
[5]. الفرقان، 70
[6]. آلعمران، 30
[7]. ر.ک سیروسلوک؛ توبه، صص 158 - 156
[8]. الرعد، 11
[9]. التوبة، 105
[10] . الطارق، 9
[11] . نحل، 99 و 100
[12]. ص، 82 و 83
[13]. الفجر، 27 و 28
[14]. الفجر، 29
