«ارزش قلم» و «کرامت کتابت» در بیان آیت الله جوادی آملی
قداست علمِ نافع، نه تنها مایه كرامت قَلم و پایه حُرمتِ كتابتْ و سببِ ارج مكتوب است، بلكه عاملِ اعتلای مركّبْ و برابری بلكه برتری آن بر خون سرخ شهیدانِ شاهد است.
طبق آمارهای موجود، متأسفانه، سرانه مطالعه در کشور ما آن هم در حالی که برای دانش آموزانش از دوران کودکی کتاب را به عنوان بهترین مونس و یار همراه معرفی کرده‌اند، بسیار پایین است. دلیل این امر را در واکاوی‌های دقیق‌تر درمی‌یابیم؛ آن این که اهمیت کتاب و کتابت [که] در آموزه های دینی [وجود دارد]، مورد غفلت [جامعه] قرار گرفته است.
این در حالی است که اهمیت کتاب، کتابت و مطالعه در فرهنگ اسلامی تا حدی است که در بیان حکیم متأله حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی آغاز وحی رسول عالمیان(صلوات الله علیه) با ترغیب به قلم و خواندن مكتوب همراه بوده است.
در نوشتار ذیل سعی شده تا فرازهایی از فرمایشات حضرت آیت الله جوادی آملی در همین راستا تقدیم حضورتان گردد:
* «قَدْر قلم» و «كرامت كتابت»
اسلام كه صحابه قلم را اصحاب كرم می داند، نه تنها از اصل علم حمایت كرده است و فراگیری آن را لازم دانست: «طلب العلم فریضة علی كلّ مسلم و مسلمة»، بلكه فنونِ شاخص علم و رشته های مهمّ آن را در آیه محكمه و سنّت قائمه و فریضه عادله دانست. نویسندگان حوزوی و دانشگاهی كه متولّیان اصلی تدوین مطالب علمی اند، هماره كوشا و آگاه باشند كه توقّع جامعه، به ویژه ملّت بزرگ انقلابی ایران اسلامی از مركّب قلم آنان به اندازه انتظار آنان از خون شهیدانی است كه استقلالِ مملكت، آزادی امّت و استقرار نظام دینی مرهون آن است.
* قداست علم نافع
قداست علم نافع، نه تنها مایه كرامت قَلم و پایه حُرمتِ كتابتْ و سببِ ارج مكتوب است، بلكه عاملِ اعتلای مركّبْ و برابری بلكه برتری آن بر خون سرخ شهیدان شاهد است؛ حضرت رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم كه در معارف دینی جز حق نمی گوید: ﴿و ما ینطق عن الهوی﴾، چه اینكه هیچ حقّی را نیز كتمان نمی كند: ﴿و ما هوَ عَلی الغیب بضنین﴾، مركّب عالمانِ قلمزن را برتر از خون مجاهدانِ نستوهِ صحنه پیكارِ حق علیه باطل معرّفی كرد: «یُوزَنْ یوم القیامة مِدادُ العلماء و دَمُ الشهداء فیرجحُ علیهم مِدادُ العلماء علی دَم الشهداء». لذا آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم آزادی علم را رهین قلم دانست و رهایی آن را در بند كتابت: «قیّدوا العلمَ بالكتاب».
* نبرد علمی از سنخ جهاد اكبر است
در بخش معاد كه با وزنِ حق، هرگونه عقیده، خُلْق، رفتار و گفتار در میزان حقیقت انجام می شود: ﴿و الوزنُ یومئذٍ الحقّ﴾، چیزی كه همسنگ مركّب است، خون شهید است؛ یعنی تمام هویّت بدنی یك انسان است؛ نه خون جانباز كه بخشی از آن هویّت است. از آنجا می توان رجحان قلم بر شمشیر حقّ را استنباط كرد، زیرا معیار مزیّت مركّب عالمِ حقّ مدار بر خون شهیدِ حقّ محور آن است كه نبرد علمی از سنخ جهاد اكبر است و جنگ عملی از قبیل جهاد اصغر و همین میزان در موازنه قلم و شمشیر یافت می شود.
* ارتباط اسلام و فرهنگ نوشتاری
بهترین بهره ای كه اسلام از این عناصر محوری فرهنگ برده است، این بود كه حضرت رسول گرامی صلی الله علیه و آله و سلم در اولین فرصتِ زرین دینی، عدّه ای كه امیرمؤمنان حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام) در رأس همه آنان بود، به كتابت وحی مأمور كرد و قرآن نویسی را همراه با قرائت آن آغاز كرد. تدوین وحی به دستور خود وحی و به دست سیّد اوصیای الهی، به مثابه قانون اساسی فنّ شریف كتابت است. از این رهگذر، ابن ندیم در فهرست خود آورده است: «عُقُول الرجال تحت اَسنانِ اَقْلامها». پس كسی كه قلم تكلیف از او برداشته شد، حقّ قلمزنی ندارد.
* نظام تكوین با قلم و كتابت مناسب خود همراه است
خداوند فرشتگان معصومی را مأمور تدوین معارف قضا و مطالب قَدَر در الواح مجرّد و ملكوتی كرد تا آنچه در قلمرو هستی می گذرد، برابر قانونِ مدوّنِ قبلی باشد، و كرام كاتبین را فرمان داد، تا هرچه در قلب و قالَب بشر عبور می كند، ثبت كنند تا در صحنه داوری، بدون افزایش یا كاهش محسوب شود، بنابراین نظام تكوین با قلم و كتابت مناسب خود همراه است.
* آشنا نمودن جامعه با فرهنگ تدوین سه نتیجه را در پی داشت
چون نظام تشریع هماهنگ با تكوین است و نظم عینی، اگر به صورت علمی تبلور یابد، كتاب آسمانی خواهد شد و نظم علمی اگر تَمَثّل یا تجسّد عینی پیدا كند، جهان خارج خواهد بود، لذا آغاز وحی با ترغیب به قلم و خواندن مكتوب همراه بود تا پیامبر اسلام(علیه و علی اهل بیته آلاف التحیة و السلام)، جامعه را به فرهنگ تدوین آشنا نماید: ﴿الذی علّم بالقلم * علّم الإنسانَ ما لم یعلم﴾ و جهل علمی و جهالت عملی را با بنان و بیانِ اندیشورانِ وارسته برطرف كند تا امّتِ فرهنگ مدار، اولاً «مدینة العلم» را بشناسند و ثانیاً درب ورودی آن را شناسایی كنند و ثالثاً از در ولایت، وارد شهر دانش شوند.
منبع: سروش هدایت ج3 ص246 به نقل از پایگاه اطلاع رسانی دفتر ایت الله العظمی جوادی آملی.
