تبیان، دستیار زندگی

 

قانونچه فی الطب، محمد بن محمود چغمینی، تصحیح و ترجمه: اسماعیل ناظم، انتشارات المعی، ص56.

اما العينان فكل واحده منهما مركبه من سبع طبقات و ثلاث رطوبات
ترجمه: هر يك از چشمها داراي هفت طبقه و سه رطوبت اند.

بحث در فصل سوم درباره بعضي از اعضا مركبه بود. عضو اول كه دماغ بود بيان شد الان مي خواهد وارد در عضو دوم يعني چشم شود.
مصنف بيان مي كند هر دو چشم مركب از 7 طبقه و 3 رطوبت هست.

سوال: در مغز، هم اُورده و هم شرايين و هم اعصاب و هم عضلات وجود دارند و اينها در تركيب چشم داخل هستند اما به چه علت در چشم ذكر نشدند؟
جواب: در كتاب مفرح القلوب جلد 1 صفحه 208 آمده « اگر چه اورده و شرايين و اعصاب و عضلات نيز در تركيب چشم داخل اند ليكن چون ملاك امر بيان طبقه ها و رطوبت ها بود مولف به همين دو بسنده نمود ».

الطبقه الاولي الملتحمه و هي التي تلي الهواء
ترجمه: طبقه نخست چشم كه در مجاورت فضاي بيرون قرار دارد ملتحمه نام دارد.

طبقه اول ملتحمه است كه ملاقي با هوا است و به شكل غضروفي و غليظ الجرم و مختلط به عضله هاي محركه چشم است.
براي توضيح بيشتر مي توان به مفرح القلوب ج 1 صفحه 209 و آناتومي گري جلد 3 صفحه 106 مراجعه كنيد.
عكس ملتحمه در صفحه 104 مي باشد.


 
الطبقه الثانيه القرنيه و هي بعد الملتحمه و لا لون لها و انما تتلوّن بلون الطبقه التي تحتها
ترجمه: طبقه دوم قرنيه است كه پس از ملتحمه قرار گرفته و بي رنگ است و به رنگ طبقه زيرين خود ديده مي شود.

قرنيه بعد از ملتحمه قرار گرفته و في نفسه هيچ رنگي ندارد و رنگ خودش را از رنگ طبقه اي كه در زيرش قرار دارد مي گيرد.
در كتاب مفرح القلوب جلد اول صفحه 210 آمده «قرنيه طبقه اي است صلب و شفاف كه به غايت تنگ و باريك باشد...... سخت ترين اجزايش همان است كه مماس هواست و محاط به ملتحمه نيست».
توضيح قرنيه در كتاب آناتومي گري جلد 3 صفحه 128 آمده است براي مشاهده عكس آن مي توانيد به عكس صفحه 126 و 128 مراجعه كنيد.

 

الطبقه الثالثه العنبيه و هي قد تكون سوداء و قد تكون زرقاء و قد تكون شهلاء و هي بعد القرنيه
ترجمه: طبقه سوم عنبيه است كه زير قرنيه قرار گرفته و رنگهايي چون سياه، كبود و ميشي دارد.
در كتاب مفرح القلوب جلد 1 صفحه 211آمده «عنبيه طبقه اي است غليظ الجرم و در وسط او ثقبه اي واقع شده مانند ثقبه اي كه در انگور مي شود وقتي كه از خوشه جدا مي كنند و به همين تشبيه بدين نام خوانند. غرض از اين ثقبه نفوذ نور است و رنگ طبيعي اين نزد جالينوس آسمان گون است و نزد ارسطو سياه».
مصنف بيان مي كند كه عنبيه به يكي از اين سه رنگ سياه و آسمان گون و سياه مايل به سرخي است.

«زرقاء»: به معناي آسمان گون است.
«شهلاء»: به معناي سياه مايل به سرخي است كه شبيه به رنگ چشم ميش است.
در كتاب بحر الجواهر آمده «الشهله بالضم بين السواد و الزرته و قيل حمره في سواد العين و في صفته صلي الله عليه و آله و سلم كان اشهل العين».
توضيح عنبيه در كتاب آناتومي گري جلد سوم صفحه 128 آمده است و عكس آن در صفحه 128 و 126 است.

و بعد الطبقه العنبيه الرطوبه البيضيه و هي رطوبه صافيه شبيهه ببياض البيض
ترجمه: بعد از طبقه عنبيه، رطوبت بيضيه است كه رطوبتي سپيد و شفاف شبيه به سفيده تخم مرغ خام است.

در كتاب مفرح القلوب جلد اول صفحه 212 آمده « و آن رطوبتي است صاف مشابه به سپيدي تخم مرغ يعني از روي لون و صفا و قوام، و لهذا بيضيه نامند».
در عكس اين كتاب كمي دچار مشكل شديم ولي با توجه به كتاب طب العيون كه در نرم افزار جامع طب كه مركز تحقيقاتي كامپيوتر نور آمده اين مشكل حل شد.
در اين نرم افزار دو تا كتاب طب العيون وجود دارد كه يكي براي مجوسي است این کتاب مراد ما نيست. آن طب العيوني كه نوشته عبدالرزاق سامرايي است مراد ما است در صفحه 39 رطوبت بيضيه را توضيح داده ابتدا طبق طب قديم توضيح مي دهد و بعداً طبق طب جديد توضيح مي دهد در بخش طب جديد عبارتش اين است: «توجد غرفتان في العين من امام العدسه» يعني يافت مي شود دو غرفه و اتاقك در چشم از پشت عدسي «و هما الغرفه الاماميه و الغرفه الخليفه». طبق اين بياني كه در كتاب طب العيون شده در كتاب آناتومي گري جلد 3 صفحه 125 تعبير به «اتاقك هاي قدامي و خلفي» كرده است. عبارت به اينصورت است «اتاقك قدامي، فضايي است كه دقيقا در خلف قرنيه و قدام بخش رنگي چشم يا عنبيه قرار دارد». در اينصورت عكس رطوبت بيضيه در صفحه 126 و 128 با عبارت « posterior chamber به معنای اتاقك خلفي و amterior chamber به معنای اتاقك قدامي مي باشد».

 
الطبقه الرابعه العنكبوتيه و هي طبقه شبيهه بنسج العنكبوت و هي بعد الرطوبه البيضيه
ترجمه: طبقه چهارم چشم كه بِسان تارهاي عنكبوت بوده و پس از رطوبت بيضيه واقع است عنكبوتيه نام دارد.

طبقه چهارم طبقه عنكبوتيه مي باشد كه شبيه به تارهاي عنكبوت است كه بعد از رطوبت بيضيه است.
عكس آن در صفحه 126 و 128 آناتومي گري است.

 و بعد هذه الطبقه الرطوبه الجليديه و هي رطوبه صافيه تشبه الجليد
ترجمه: دومين رطوبت چشم كه در پَسِ عنكبوتيه واقع شده رطوبتي شفاف شبيه به يخ است كه رطوبت جليديه نام دارد.

عكس آن در صفحه 126 و 128 آناتومي گري است. از اين رطوبت در آناتومي تعبير به لنز شده است.

و بعدها الرطوبه الزجاجيه و هي شبيهه بالزجاج الذائب
ترجمه: بعد از رطوبت جليديه رطوبت زجاجيه واقع است كه شبيه آبگينه گداخته است.

توضيح زجاجيه در آناتومي گري جلد 3 صفحه 125 آمده و عكس آن در صفحه 126 و 128 است.

الطبقه الخامسه الشبكيه و هي تشبه الشبكه و هذه الطبقه بعد الرطوبه الزجاجيه
ترجمه: طبقه پنجم شبكيه است كه در پَسِ زجاجيه قرار گرفته و شكلي چون تور دارد.

توضيح اين طبقه در كتاب آناتومي گري جلد 3 صفحه 129 آمده است و عكس آن در صفحه 126 و 128 آمده است كه به رنگ زرد مي باشد.

الطبقه السادسه المشيميه و هي تشبه المشيمه لانها تحتوي علي العينين كاحتواء المشيمه علي الجنين و هذه الطبقه بعد الشبكيه
ترجمه: طبقه ششم مشيميه است و در برگيرنده چشم است همانگونه كه مشيمه (بچه دان) جنين را در بر دارد.

به اين طبقه، مشيمه مي گويند چون مشابه مشيمه است يعني احاطه كردن اين طبقه بر شبكيه مثل احاطه كردن مشيمه مادر به بچه است لذا به اين بخش از چشم مشيمه گفتند. عكس آن در صفحه 126 آناتومي گري وجود دارد كه به رنگ آبي مي باشد.

الطبقه السابعه الصلبيه و هي بعد المشيميه و تلاقي عظم العين
ترجمه: طبقه هفتم صلبيه است كه بعد از مشيميه است و به استخوان حدقه مي رسد.

توضيح صلبيه در صفحه 128 آناتومي گري آمده و عكس آن هم مشخص است كه به رنگ خاكستري است.