3. اقدام عثمان در جمع سوم (توحيد مصاحف) - چنان كه خواهدآمد - در سال 25 هجرت اتفاق افتاده است و لازمه اين كه جمع ابوبكر، جمع «صحف » باشد، اين است كه پس از رحلت پيامبر، حدودا پانزده سال بگذرد و هيچ يك از خليفه اول و دوم، قرآن را در مصحفى گردآورى نكرده باشند!

مصاحف صحابه

از جمع آورى قرآن به دست على(ع) و زيد بن ثابت (جمع رسمى خليفه اول) سخن گفتيم.
در فاصله پس از رحلت تا اوايل دوره خلافت عثمان، گروهى ديگر نيز به جمع آورى قرآن اقدام نمودند.
مصحف هر يك از اين افراد با توجه به موقعيت شخصيتى و مكانى آنها در نقاط مختلف از قلمرو پهناور اسلامى آن زمان رواج يافته بود.
ابن اثير نقل مى كند كه تا سال سى هجرى، چهار مصحف در چهار گوشه ممالك اسلامى رواج داشته است: مصحف ابى در دمشق، ابن مسعود در كوفه، ابو موسى در بصره، مقداد در حمص ⁽⁴²⁾ .
شاميان براساس مصحف ابى بن كعب، كوفيان براساس مصحف عبدالله بن مسعود، بصريان براساس مصحف ابو موسى و... ,قرآن را قراءت مى نمودند.
درصورتى كه در قراءت قرآن اختلافى پيش مى آمد، اهل هر منطقه به قراءت مصحف معروف خود كه منسوب به يكى از اين اصحاب بود، مراجعه مى كردند.
ما در اين بحث تنها به بررسى دو مصحف «ابى بن كعب » ⁽⁴³⁾ و «عبدالله بن مسعود» ⁽⁴⁴⁾ مى پردازيم و خصوصيات اين دو مصحف را بازمى گوييم.

مصحف ابى بن كعب

جلال الدين سيوطى در الاتقان از كتاب مصاحف «ابن اشته » به نقل از ابوجعفر كوفى فهرستى از نام سوره هاى مصحف ابى بن كعب را ذكر نموده است كه شروع آن با سوره «حمد» بوده و پس از آن سوره هاى طول، يعنى بقره، نساء، آل عمران، انعام، اعراف، مائده و يونس قرار گرفته اند و آخرين سوره، سوره «ناس » است ⁽⁴⁵⁾ .
ابن نديم از فضل بن شاذان به نقل از فرد ثقه اى كه مصحف ابى بن كعب را در دهكده اى به نام قرية الانصار نزد محمد بن عبدالملك انصارى ديده، ترتيب سوره هاى مصحف ابى را بيان نموده است.
آن چه در اين نقل جالب توجه است، باقى ماندن نسخه اى از مصحف ابى تا نيمه قرن سوم هجرى است ⁽⁴⁶⁾ .
ابو عبدالله زنجانى ماخذ ترتيب سوره هاى مصحف ابى بن كعب را، فهرست ابن نديم قرار داده است ⁽⁴⁷⁾ .
در مقايسه ميان اين دو ماخذ، مى بينيم كه در ترتيب آنها تا سوره بيست و چهارم، يعنى سوره مؤمنون (در مصحف ابى) هيچ اختلافى وجود ندارد.
اما از آن به بعد در ترتيب سوره ها و ذكر آنها اختلافاتى ديده مى شود.
دكتر راميار پس از نقل هر دو ماخذ، اين اختلافات را بررسى نموده و گفته است: در فهرست ابن نديم دوازده سوره كه عبارتند از: سوره هاى عنكبوت، لقمان، دخان، ذاريات، طور، قمر، تحريم، سئل سائل، مزمل، مدثر، بلد و عصر، يادداشت نگرديده است ⁽⁴⁸⁾